[hay. Huyền nghĩa của cho & nhận]

Một tuần nữa là Katê rồi, kể chuyện tươi vui cho nhau nghe.

Thi sĩ Trầm Ngọc Lan phát cái ý rất chân lí: Muốn làm ăn thì qua vấn kế Tàu, đánh giặc xin ý kiến Việt, còn làm đám lễ các thứ, cứ hỏi Cham – là chuẩn. Đồng thanh đồng khí, thầy Nguyễn Văn Tỷ thêm: Cham giúp nhau làm đám thì được, đừng hòng họ giúp nhau làm ăn.

Tôi thì khác, làm ngược chân lí trên: Giúp làm ăn, không giúp làm đám; và hỗ trợ từ vụ việc cộng đồng đến giúp cá nhân.

Đây không là ý của tôi, mà từ kho trời chung, tôi lọc ra làm hệ quy chiếu qua trải nghiệm của tôi, cả chuyện tôi biết.

[1] Bạn thích gì?

Nghĩ mình thích văn chương mà “cầm cuốn sách khó hơn cầm li bia”, suốt ngày bù khú bạn bè, giấc mơ bạn tiêu đời là cái chắc. Bạn muốn giàu, nhưng cả đời vạch kế hoạch lớn nhỏ cho người khác… làm, cũng không khác.

Tôi biết khối bạn Cham mang cao vọng hổng chân như thế.

Đoản tho kỉ niệm ngày sinh 67:

“Sinh nhật cây xương rồng

có ngọn gió nồm reo đồi trọc

có loài côn trùng đùa bãi cát

có tháp Chàm giữa nắng đơn ca”

Tạm kê 5 điều tôi học được từ Chủ nghĩa Khắc kỉ. Học, về những gì tôi đã có. Nói như sách Đại học: “Minh minh đức”, nghĩa là Triết học này làm sáng cái đức sáng trong tôi.

[1] Rời khỏi vùng an toàn

Chỉ rời khỏi vùng an toàn, ta mới nói đến sáng tạo.

Đây chính là ngón ruột của tôi. Tuổi niên thiếu, tôi đã lang thang qua khắp làng Cham Ninh Thuận. Nhập cuộc văn chương chữ nghĩa, tôi đi từ nghiên cứu đến thơ, từ tiểu thuyết sang phê bình, từ diễn thuyết đến tổ chức sự kiện. Thơ, tôi phiêu lưu qua các hệ mĩ học: Lãng mạn hậu thời, hiện đại, hậu hiện đại, tân hình thức…

Đây là câu hỏi tôi thường xuyên gặp phải, từ các bạn sinh viên mới ra trường. Tôi nói, nếu bạn có ước mơ lớn, đừng làm thuê, mà hãy khởi nghiệp. Bắt đầu ngay “từ con số không, từ con số âm – có lẽ” [Tháp nắng-1982]!

Làm thuê, dù thấp cấp như thợ may hay trung cấp như nhân viên công sở, bạn chỉ có thể ổn định, đủ ăn chớ khó mà đổi đời được.

Tôi lấy ví dụ từ thực tiễn Cham.

[Tặng vật: cho & nhận = thành công. Hay. Thư cho bạn trẻ-1]

Katê năm nay duyên lành sao ấy, để CHO ĐI, tôi tặng cháu Davy trăm đầu sách, cháu Phú Nhân Tâm gấp hai số đó. Tôi vui, khi biết hai cháu biết trân trọng sách.

Trăm bản sách nữa cho một sinh viên, và mươi cuốn độc cho cô giáo…

Rồi NHẬN VỀ loài bút quý [nhà văn mà], của thầy Thành Phú Bá từ Mỹ, bạn thơ từ đất Bắc, bạn sinh viên từ miền Tây, quà Trung thu của nhà nghiên cứu Ấn Độ, và mới nhất: chai rượu, bộ tách trà, và cây Pilot từ 4 giáo sư Nhật!

[nhại tên tác phẩm tự truyện của Vũ Hoàng Chương: Ta đã làm gì đời ta?]

Nếu tôi vì mình, khôn hơn cả là cứ im lặng mà hưởng thành quả. Lâu lâu hắng giọng xíu, cho đời nó ngán. Dẫu sao kiểu ấy thì khôn quá đỗi, và chán chết đi. Cần làm khác, để “Tìm Sinh lộ cho Cham Ahiêr Awal” – hôm nay và ngày mai.

Biết lo cho mình thì tồn tại, biết lo cho người khác sẽ tồn tại lâu dài hơn – ai nói thế!

Ngoài đời tôi kiệm lời, làm thơ và nghiên cứu từ tuổi 15, mãi 25 năm sau tôi mới ló mặt, và nổ. Hà cớ? – Thấy Cham “khiêm tốn” quá, khiêm tốn một cách đáng phiền.