[hay. Tôi chưa bao giờ khổ cả!]

Tiểu học: chăn trâu, câu cá, đến trường với đá banh – sướng thì hẳn rồi, Ngay khi cha kêu xuống đám ruộng nước dắt trâu [chưa thuần] kéo cày bị chúng tạt nước ướt cả người suốt buổi, tôi chưa bao giờ cảm thấy khổ cả.

Xong Tiểu học, mùa Hè đạp xe qua các làng bán cà-rem, đầu trần dưới nắng Phan Rang, tôi vẫn cứ sướng, còn nghĩ cách rao sao cho kêu nữa.

Cuối thập niên 1980, hai chủ thầu “chợ Chakleng” mở tạp hóa, sau một năm thì bỏ chạy, dù cả hai vốn khá mạnh. Tôi tay trắng vào cuộc, thành công lớn. Tại sao?

Bài học: Buôn bán nhà quê cũng phải nghiên cứu.

Tôi tậu mớ sách kinh doanh về học, tìm hiểu nhu cầu người quê, nghiên cứu đầu ra và đầu vào để mua rẻ nhất, bán rẻ và nhiều nhất… Qua năm rưỡi, Tạp hóa Haly’s tiếng cả vùng. Sau đó, tôi vào Sài Gòn làm việc, đốt sổ nợ cho bà con, Hani tuyển người thay vai: nó chết không kịp ngáp.

Năm ngoái làm phim về Ban Biên soạn, Đoàn qua nhà một ông. Biết Jaya là con tôi, chưa cần chào hỏi, ông tán ngay – ‘pôic paywa’ “chửi gửi” đến tôi:

– Thằng Phú Trạm là kẻ thất bại, coi QC kìa, vừa Tiến sĩ vừa qua Mỹ sống, không sướng sao…

Nghe, tôi không bất ngờ, và chả tí ti giận, bởi giản đơn ông chỉ nghĩ tới mức đó, thì cứ cho nó an toạ tại đó, về thất bại lẫn thành công – là hai chữ khó tìm được sự đồng tình của sinh linh trên mặt đất này.

… đó là biết cười, cười chung cười riêng, cười người và cười mình.

Tạm phân người trần gian theo 5 bậc cấp sở hữu, từ thấp đến cao.

[1] Tiền của – không kể kẻ quan ăn cắp, mọi mọi sinh linh sướng khổ vần xoay trong vòng được mất ở chốn mong manh này;

[2] Cao hơn một bậc là kiến thức, ta ưỡn ngực với mớ bòng bong rồi ngồi lỳ nơi đó – là đất sống mòn của nhà nghiên cứu hay học giả;

[3] Cấp độ thứ ba là kẻ có tư tưởng, chân trời dành riêng cho triết gia với ảo tưởng giải quyết được mọi vấn đề nhân sinh;

[& Câu chuyện nhân cách Cham]

Sinh nhật tôi luôn vui, cái vui giản đơn, diệu vợi mà đa dạng đáo để. Với các cháu nhà quê, với vài bạn văn, hay đơn độc; trong làng, trên núi hay cao ốc tầng 60 Sài Gòn… cũng vui.

Năm nay tưởng không gì lạ, ai dè đột ngột có cái lộc, đến ngay trước giờ G.

4 năm về quê, ngoài viết và hoàn chỉnh Tự truyện Inrasara, tùy bút Đường về Cham, chuyên luận Minh triết Cham và kết thúc tiểu thuyết Tcherfunith, tôi dành nhiều thời gian cho san định Kinh sách Cham. Và, may mắn luôn có mặt kịp thời.

[Thế nào để hiệu quả? thư cho Chế Đôn-03]

Tagalau – Tuyển tập Sáng tác, Sưu tầm, Nghiên cứu Văn hóa Cham – đặc san ra được 21 kì, và nghỉ. Đến hôm nay, nó là đặc san duy nhất của DTTS Việt Nam. Cứ tạm cho Tagalau là việc lớn. Lớn, thế nên ít nhiều nó cũng cho ta bài học. Nhân tiện trả lời cho bạn Chế Đôn luôn: Tôi không nói thành công, e to và thời thượng quá, mà thế nào để hiệu quả?

7 bài học:

Bài học-1. Chuẩn bị