[Phụ lục: Cuộc chiến của tôi]

Gặp các bạn trẻ Cham, tuổi trên 30, câu hỏi của tôi: Triết lí sống của bạn là gì? Và đâu là mục đích cuộc đời bạn, nói khác đi – bạn MUỐN gì, muốn một cách nghiêm túc? Cụ thể hơn, bạn muốn trở thành con người như thế nào, và sẽ lan tỏa cái gì?

Cuối cùng bạn chuẩn bị gì, và đã sẵn sàng cho MUỐN đó chưa?

Thơ thuở trai tráng “Đoản thi thứ hai dành cho con”-1982:

“Sự thất bại không là gì cả

khi con muốn khai phá con đường riêng con

mặc thành công dễ dãi của kẻ đang bước theo lối mòn thiên hạ”

Khoe thành tích ư? – Tuổi này mà còn làm thế, có mà kh[ờ]ùng.

Đưa ra bài học cho người đời ư? – Có, nhưng chỉ là thứ yếu. Mà chủ yếu là, tìm HẬU DUỆ.

Như Nietzsche nói đầy hình ảnh: Mặt trời Zarathoustra lên đỉnh và dần xế bóng, ánh nắng càng lúc càng rực, chiếu vào mọi miền xó xỉnh – để soi tìm những đứa con còn mê ngủ hay lạc lối.

Tôi cũng thế! Đùa [mà thật] rằng…

[hay. Tội nghiệp nhà văn VN]

Bởi ta không tranh với ai, thế nên không ai tranh [nổỉ] với ta – Lão Tử. Tôi biết vài nhà văn rất có tài, giá ta bớt thói tật thị phi đi và thêm tinh thần bất tranh, họ lớn là cái chắc!

Tôi bất tranh thế nào? Kể hầu bạn đọc giải trí.

Nói chuyện tương lai trước.

Một bạn văn kể, chàng bạn thơ thân thương của tôi kêu với ảnh rằng, Sara điên nặng rồi, suốt ngày viết về mình. – Chính xác!

Việt Nam không quen với tự truyện, mà thường là hồi kí, và ngay món này ta cũng hiếm nữa. Sống để dạ, chết mang theo – khôn đáo để. Hồi kí, khi ta kết đời, tự truyện thì khác – xong một đoạn đời, có thể 30-40 ngoảnh lại. Tôi đã đọc vài tự truyện của ngôi sao và HLV bóng đá Anh, vô cùng thú vị.

Tại sao cần tự truyện? Cuối thời Pháp thuộc, 7 sinh linh Cham palei Pabblap bị giết oan, Cham biết, thầy Nguyễn Văn Tỷ biết và hứa cuối đời sẽ viết kể lại cho con cháu làm bài học. Tôi nói:

[hay. Tôi, từ dễ thương đến dễ ghét]

Chuyến ra Bắc vừa qua, bạn văn có vai vế gợi ý Inrasara làm hồ sơ Giải thưởng Nhà nước đợt này đí, tôi nói: Sara nộp từ cuối thế kỉ trước rồi mà – tui cũng tham chớ bộ! Nữa, 20 năm sau anh Hữu Thỉnh giữa trưa còn phone kêu tôi bổ sung, vậy mà tôi cứ bị… hụt! Lỗi tại tôi, bởi lẽ ra tôi đã nâng niu hôn hít nó từ lâu, mà ôm luôn ba chớ chẳng phải một.

Bộ Văn học Cham thì miễn nói, nó number-1. Thơ, tôi 2 bận ẵm Giải thưởng Hội Nhà văn, và cả Giải thưởng Văn học ĐNÁ đó là chưa kể 4 món nho nhỏ xinh xinh khác. Phê bình, là khơi mở Văn học ngoại vi, điều chưa ai có cái nhìn toàn cảnh, qua 7 tác phẩm đã in.

Chuyện vui, nhà chính trị nọ mỗi bận gặp vấn nạn, chạy ngay về nhà hỏi ý kiến bà vợ rồi làm ngược lại, là ổn. Tôi ở cộng đồng Cham cũng hệt – cứ làm ngược lại thì trúng phóc, rồi trở lại giúp bà con!

[1] Ở đời thường

Cham đi đám, lễ để rồi chịu nợ đám các loài, tôi: hứng mới đi, mà vụ này tôi rất ít hứng. Hồi thanh niên, cha kêu giúp các anh một tay làm rạp đi ‘Klu’, tôi nói ‘yang’ xem có việc gì không ai làm được, ‘yang’ làm. Và thế nào rồi cũng có việc: viết hàng ‘Akhar thrah’ cho đám.

Thương trường là chiến trường – nhiều người cho là thế, tôi thì khác.

Chiến thì có sự loại trừ, triệt tiêu, thắng thua. Tôi coi buôn bán là khoa học vừa là nghệ thuật. Phiêu lưu, sáng tạo làm ra cái mới lạ. Để rồi, thành quả hay ý tưởng từ sáng tạo kia, trở lại giúp mọi người cùng thắng.

Chuyện buôn bán của tôi thế nào đã kể, tút này tóm và rút ra bài học.

4 nguyên tắc

[1] Nguyên tắc đầu tiên: KHÔNG NÓI DỐI.