Ngày 1. Sáng: CÁC TRÀO LƯU THƠ VIỆT ĐƯƠNG ĐẠI
Tìm trào lưu thơ Việt ở đâu?
Nếu không có thơ cách tân, không có tân hình thức, hậu hiện đại, văn chương mạng, thơ trình diễn… không biết chúng ta hình dung thơ Việt hôm nay ra sao nữa.
Vậy mà chúng cứ bị kì thị, bị đẩy ra ngoài lề, nghĩa là phía chính thống ít/ không chấp nhận chúng, luận bàn về chúng – ngoại trừ thơ cách tân.
Toàn cầu hóa và phương tiện internet cho ta cái nhìn khác.
Continue reading9g sáng ngày 15-8-2022
Nói đến Cham, câu hỏi đầu tiên cần đặt ra: Đó là Cham nào, họ đang ở đâu, và tại sao là “họ” chứ không phải Cham khác?
1. 10 “loài” Cham sau Nam tiến của Đại Việt
Nam tiến, người Việt mở cõi vào miền đất có chủ
Với gươm, mĩ nhân và “ở lại” thể hiện qua câu thơ của Huỳnh Văn Nghệ:
Từ thuở mang gươm đi mở cõi
Trời Nam thương nhớ đất Thăng Long
2. Thế nào là Cham Pangdurangga?
Continue reading[1] Năm 2005, sau hành trình dài sáng tác, tôi dấn vào phê bình. Qua con mắt hậu hiện đại, tôi khai mở văn học ngoại vi Việt Nam, mục tiêu: Các khu vực văn học hiểu nhau, từ đó là giàu nền văn học tiếng Việt đương đại.
Đó là giai đoạn tôi hoạt động văn học mạnh nhất: Bàn tròn Văn chương, Cà-phê thứ Bảy Văn học, Tổ chức Ra mắt sách, xét giải…
+ Sáng tác 7 tập thơ đầu Tháp nắng in 1996, tập cuối Chuyện 40 năm mới kể & 18 bài Tân hình thức-2006; rồi văn xuôi…
Continue reading[chuyện giờ dây thun của Việt Nam, và còn hơn thế…]
Nhân…
Wa Praong Sohaniim hẹn đến nhà bạn thơ đón tôi đi cơm trưa. 10g. Nửa tiếng đồng hồ đi qua, chả thấy bóng em đâu. Điện thoại, không; tôi gọi đi, bận. Tệ thế! Đồ đạc đã đâu vào đấy.
Tôi mới mở lại laptop, úi zdào: 7 cuộc nhỡ. Tôi vội vã chạy xuống, so đọ smartphone cháu với cù bắp tôi, mới hay có trục trặc lớn. Sohaniim phon đi các nơi, được; tôi làm thế cũng được luôn. Giữa chúng tôi thì không. Hai Chàm xa xứ được một phen cười lớn, nên mới có chuyện này…
Continue readingChiều hôm qua, gia đình [chị-] anh bạn thơ rủ tôi qua làng Lụa Hà Đông.
Hay quá! 24 năm trườn qua đời người, nay trở lại. Cảnh cũ không còn, hỏi thăm người xưa – chủ nhiệm HTX, người đã đi theo ông bà từ lâu lắm.
Chuyện đã kể, đã thành cổ tích…
Đó là mùa xuân năm 1998, ra thủ đô nhận giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam dành cho thi phẩm đầu tay: Tháp nắng, tôi rủ bà xã qua Viện Đông Nam Á, hỏi thăm về làng lụa. Khi ấy, thổ cẩm Inrahani của Cham chiếm lĩnh thị trường, rền vang khắp nước, tiếng nổi cuồn cuộn.
Hai năm trước, sau thành công “cách mạng” hàng hóa Thái – Mai Châu, bà xã muốn làm cuộc cách mạng “kĩ thuật”, bán công nghiệp hóa khung dệt Cham. Bằng lai tạo khung Cham Chakleng với khung Việt nơi đất lụa nổi tiếng này.
Continue readingSuối Hai, Chiều 6-8-2022
Chiều 4-8-2022, sân bay Cam Ranh.
Tại phòng thủ tục, đứng trước tôi là một chị trung niên, phía sau là hai vợ chồng người Nhật với em bé. Chị vừa xong, thì cánh bên kia tạt ngang qua. Một, hai người, tưởng thôi ai dè thêm 5 mạng nữa xen vào trước.
Anh người Nhật đứng sau tôi chỉ chỏ bằng tiếng Anh, cô gái mặc áo nhân viên ngơ ngác, tôi nói: Cháu trách nhiệm làm trật tự chớ. Cô kêu, cháu tập sự chú à. Tôi nói với anh thanh niên là kẻ chủ trò kéo mọi người xen ngang:
Continue readingTừ nhà bạn Trần Can qua khách sạn, đúng một phút cuốc bộ. Lại khách sạn của 6 năm trước. Gặp Pham Hoa Anh ở đó. Hai buổi cà-phê ngắn mà vui đáo để, bởi tôi gặp được kẻ đồng điệu.
Không đảng viên, bác sĩ 30 năm, Hòa Anh không bằng khen, tôi cũng hệt. 4 năm ở Tỉnh thêm 6 năm Đại học, tôi tuyệt không nhận nó về mình, mà dành cho đồng nghiệp.
Continue readingLối năm tuổi gì đó, nhớ thời còn chưa vào lớp Năm, tôi theo anh Đạm ‘nao Yang’ tháp Pô Rômê. Mẹ cho phép hai anh em đi.
‘Nao Yang’ nghĩa đen là “đi Thần”, tức đi “lễ Thần”. Cham ưa xài lối nói tắt thế. ‘Ngak Yang‘: “làm Thần”, ai lại chơi kiểu đó cơ chứ! Nhưng mọi mọi Cham đều hiểu, đó là “cúng tế Thần Linh”.
Mặt trời chưa ló dạng, hai đứa đã hòa theo dòng người, đi. Non tám cây số cuốc bộ. Đường đất lồi lõm đầy vũng nước đọng. Quá làng Hậu Sanh palei Thôn lối một điếu thuốc, anh Đạm kêu tôi “cắn ngón tay”: Từ đây đến tháp mầy nhớ không nói ‘klai klu’.
Continue reading“Lãng du thế giới tháp Chàm” sẽ là loạt tút dài ngày về Tôi & tháp Chàm, ở đó “Người Việt Nam lên tháp để làm gì?” là một khởi động. Kì vọng nó sẽ rất hấp dẫn. Tiếc, vừa nổ máy đã có vài trục trặc nhỏ…
Câu chuyện.
[1] Katê 2008, bạn văn từ các nơi về Phan Rang chơi Katê. Chuyện rôm rả, từ Hà Nội đến Sài Gòn, văn chương lẫn chính trị cũng không chừa. Tôi nói:
– Lần đầu về đất Cham, bao nhiêu điều cần khám phá. Thổ nhưỡng lạ, không gian văn hóa mới, câu chuyện mới lạ… vậy mà các bạn cõng cô gái đẩu đầu từ con sông xưa về…
Continue reading[Người Việt Nam lên tháp để làm gì?]
Người Hàn đi chùa để thiền; thiền cho tâm tịnh, lòng an, tinh thần sáng trong. Người Việt đi chùa để cầu; cầu lộc với lợi, cầu chức hay danh. Hối lộ thánh thần để cầu. Cỗ càng to thì cầu càng dữ.
Cham lên tháp để làm gì? – Để trả nợ. Nợ thần. Có chuyện, ta hứa với thần bbôn yang, và ta lên tháp trả nợ thần bi-yaar thre Yang.
Continue reading