Cham mình hay vội. Vội từ lễ mở cửa tháp cho đền lạy đưa tiễn người thân đi xa. Có lẽ do dư hưởng từ thuở đại khủng hoảng rơi rớt lại. Ông bà nói: ‘Yau uraang đôic di kaliin’: [Gấp gáp] như chạy giặc.

Rước y trang Pô Yang đi qua lễ đài palei Hamu Tanran ngày đầu Katê, cũng vội, Vội đến không kịp cho khách thập phương thưởng lãm nghi thức của lễ. Có thể thay đổi nếp này được không?

Sáng nay, tôi chạy xe qua ngoại, cho kịp lễ thiêu Nai K’lặng. Mỗi lần về “quê ngoại” là mỗi xúc động kì lạ. Một cảm giác hạnh phúc đầy tràn. Năm trước tôi có tút: “Tôi là người hạnh phúc nhất thế giới”, năm nay nó lớn dậy, lan tỏa ra và muốn sẻ chia đến tất cả. Sinh linh đang sống, gần và xa, và những người đã xong chuyến buôn ở cõi tạm này.

“Cứ phong nhã để cho người bớt tục” – XD.

Tôi đã từng tút “Phong cách chụp ảnh của Sara”, ý không chụp với quan lớn bởi chả biết ông bà ấy khi nào sẽ xộ khám! Tôi cũng từng tút về phong cách chơi phây của mình: Không đọc mấy chuyên trang chửi rủa [mà khổi kẻ nhầm tưởng là phản biện], các nick ảo thì càng; ghé vào vừa bẩn trí vừa mất giờ vô ích. Còn bạn facebook nào vào nhà tôi phát ngôn bậy, tôi nhắc 2 lần không chừa, block – nghỉ chơi luôn.

Hôm nay nói về sinh nhật.

[hay. Sao cứ muốn văn chương “đi vào lòng người đọc”?]

Chiều 25-8, bạn thơ kêu xe từ thị xã Hồng Lĩnh về thành phố Hà Tĩnh.

– Dành trọn cho bạn, hôm nay – tôi nói.

Thế là cả hai hào hứng đi, không hẹn, cả không phon trước. Tới đâu vắng hoe tới đó.

May, tại văn phòng Hội Văn học Nghệ thuật Hà Tĩnh, hai chị ngồi tiếp, phon – một bạn văn chưa kịp trang hoàng, chạy xe sang.

Khi Việt Nam đang khủng hoảng bản sắc, khi mất niềm tin tràn lan, khi tuổi trẻ nguy cơ bị đánh bật gốc – làm gì? Là câu hỏi thường xuyên được đặt ra với tôi suốt hành tình “Bắc tiến”.

Tôi nói, tôi tin tưởng vào cá nhân.

Chủ trương [có thể, và thường] đúng, tập thể [hay tổ chức] làm đa phần hỏng, ta chỉ còn trông cậy vào tấm lòng và nỗ lực của cá nhân. Cá nhân nghĩ đúng, kế hoạch đúng, làm đúng… quần chúng mới được nhờ.

Sử thi Tây Nguyên là điển hình tiên tiến.

[& thoái trào về Trung]

Hơn mươi năm trước, tôi đã đặt vấn đề Dấu vết Cham và Champa ngoài Bắc: Thăng Long và vùng phụ cận. Cũng đã gợi ý cho vài người, nhưng rồi nó cứ trôi tuột đi, để nỗi ấy cứ mờ nhạt dần. Chúng ta chưa đủ YÊU chăng?!

Đâu là công trình ta có thể cầm trên tay để nhận diện nó, dù khái quát nhất? Không đâu cả. Chuyến này ở Viện Ngôn ngữ, sau đó ISEE, và VICAS, tôi thử lặp lại câu hỏi…

Phần mình, bên cạnh truyền đạo Thơ,

Chiều 4-8-2022, từ Cam Ranh bay ra Nội Bài; sáng ngày 5-8, dự tính nói chuyện với CLB Lục bát Thủ đô, hoãn để buổi chiều cùng vài bạn thơ lên Suối Hai, Tản Viên dự bế mạc “Lớp tập huấn thơ K10”.

Khách sạn Thái Bình – Hưng Yên, 21-8-2022 – phát biểu ngắn.

Lễ Ra mắt sách do Trung tâm Nghiên cứu, Bảo tồn và Phát huy thơ ca Đất Việt & CLB Thơ Phố Hiến, thành phố Hưng Yên.

+

Đi qua hai phần ba chương trình, lạ quá. Sài Gòn chưa hề có lễ ra mắt sách như thế. Chúng tôi làm khác: không tham luận, không khen không chê, thơ không tặng mà bán!

Tâm tình đã có người tâm, phân tích nội dung tập thơ cũng đã có kẻ phân, tôi thử nói về cái KHÁC.  

9g sáng ngày 15-8-2022

Nói đến Cham, câu hỏi đầu tiên cần đặt ra: Đó là Cham nào, họ đang ở đâu, và tại sao là “họ” chứ không phải Cham khác?

1. 10 “loài” Cham sau Nam tiến của Đại Việt

Nam tiến, người Việt mở cõi vào miền đất có chủ

Với gươm, mĩ nhân và “ở lại” thể hiện qua câu thơ của Huỳnh Văn Nghệ:

Từ thuở mang gươm đi mở cõi

Trời Nam thương nhớ đất Thăng Long

2. Thế nào là Cham Pangdurangga?

[1] Năm 2005, sau hành trình dài sáng tác, tôi dấn vào phê bình. Qua con mắt hậu hiện đại, tôi khai mở văn học ngoại vi Việt Nam, mục tiêu: Các khu vực văn học hiểu nhau, từ đó là giàu nền văn học tiếng Việt đương đại.

Đó là giai đoạn tôi hoạt động văn học mạnh nhất: Bàn tròn Văn chương, Cà-phê thứ Bảy Văn học, Tổ chức Ra mắt sách, xét giải…  

+ Sáng tác 7 tập thơ đầu Tháp nắng in 1996, tập cuối Chuyện 40 năm mới kể & 18 bài Tân hình thức-2006; rồi văn xuôi…