Ông là huyền thoại, đại bộ phận Cham biết đến đó, rồi thôi. Cả những người từng làm việc cạnh ông, họ biết ông ở góc độ nào đó, rồi nghỉ. Tôi: tới cùng.

6 tháng, tìm gặp và phỏng vấn, người thân và kẻ sơ, dân có học lẫn giới bình dân, rồi đọc lại các tác phẩm đã in bên này bên kia lẫn hồ sơ riêng, và nhìn theo cách của mình.  

Ông giải nhì thế giới về nhảy dù, chuyện nhỏ. Ông yếu nhân sắm vai trò quan trọng của một đất nước, chuyện nhỏ. Điều tôi nhấn chính là lối nghĩ, tính cách và nhân cách ông.

[1] Khôn ngoan về chính trị

Anh hiền, lành, đẹp trai, có năng khiếu thơ và mang gien thiếu… thực tế.

Bạn thơ thân thiết của anh: Bạch Văn Thanh [vừa mất] kêu: Trạm hử, người ta làm chủ nhiệm xây nhà, ông anh mi có mà ‘nao Cru’ đi buôn Thượng. Và anh ‘nao Cru’ thiệt:

Ông tài năng lớn, nghĩ lớn, và làm thực.

Giải nhì cuộc thi nhảy dù toàn thế giới ở Pháp, hay sau đó chỉ huy Liên đoàn dù đánh bại quân Thái, giữ đền Preah Vihear cho Cambodia – là chuyện nhỏ.

Tham mưu trưởng địa phận Phnom Penh, Chủ tịch Ban tham mưu phòng nhì quân đội Hoàng gia, rồi Tổng trấn Nam Vang, bảo vệ thủ đô khỏi tay Khmer Đỏ – cũng không là gì.

Chuyện khác.

“Nhà văn Việt Nam không muốn lớn”, chỉ là cách nói. Tôi đã nguyên văn như thế – vài nơi, vài diễn đàn.

Ở một Hội VHNT, buổi về “Làm thế nào có bút kí hay?”, tôi cố ý đi xa đề. Giờ giải lao, có bạn hỏi hà cớ, tôi đùa: Ai muốn viết bút kí hay, cứ đọc báo Văn nghệ, ở đây tôi gợi mở về bút kí khác lạ, và lớn.

[1] Chiến tranh biên giới Tây nam, biên giới phía Bắc là chủ đề lớn. Ai nhà văn Việt Nam dám bỏ cả đời mình cho nó, để dựng lên một lâu đài đồ sộ? Không phải viết như sử gia mà như một nhà văn? Ở đó không chỉ có chiến tranh, mà nhiều thứ khác: văn hóa, sắc tộc, chính trị…

Sáng 21-12-2022, tổng kết và phát giải thưởng thường niên của Hội, có ba quan lớn từ Hà Nội về dự.

Sau bài tổng kết năm được đọc bằng giọng rất đẹp của nhà văn Niê Thanh Mai [sau đó tôi đùa ngay trên diễn đàn là hơi buồn ngủ bởi thiếu điểm nhấn], là tiết mục góp ý kiến.

Đã phát biểu hôm qua, tôi cứ ngỡ mình được miễn, ai dè lại bị/ được kêu. Lại là kẻ mở màn.

Nietzsche: Kẻ tiên phong bao giờ cũng bị hi sính.

Cham mình hay vội. Vội từ lễ mở cửa tháp cho đền lạy đưa tiễn người thân đi xa. Có lẽ do dư hưởng từ thuở đại khủng hoảng rơi rớt lại. Ông bà nói: ‘Yau uraang đôic di kaliin’: [Gấp gáp] như chạy giặc.

Rước y trang Pô Yang đi qua lễ đài palei Hamu Tanran ngày đầu Katê, cũng vội, Vội đến không kịp cho khách thập phương thưởng lãm nghi thức của lễ. Có thể thay đổi nếp này được không?

Sáng nay, tôi chạy xe qua ngoại, cho kịp lễ thiêu Nai K’lặng. Mỗi lần về “quê ngoại” là mỗi xúc động kì lạ. Một cảm giác hạnh phúc đầy tràn. Năm trước tôi có tút: “Tôi là người hạnh phúc nhất thế giới”, năm nay nó lớn dậy, lan tỏa ra và muốn sẻ chia đến tất cả. Sinh linh đang sống, gần và xa, và những người đã xong chuyến buôn ở cõi tạm này.

“Cứ phong nhã để cho người bớt tục” – XD.

Tôi đã từng tút “Phong cách chụp ảnh của Sara”, ý không chụp với quan lớn bởi chả biết ông bà ấy khi nào sẽ xộ khám! Tôi cũng từng tút về phong cách chơi phây của mình: Không đọc mấy chuyên trang chửi rủa [mà khổi kẻ nhầm tưởng là phản biện], các nick ảo thì càng; ghé vào vừa bẩn trí vừa mất giờ vô ích. Còn bạn facebook nào vào nhà tôi phát ngôn bậy, tôi nhắc 2 lần không chừa, block – nghỉ chơi luôn.

Hôm nay nói về sinh nhật.