Cổng Thông tin điện tử ỦY BAN DÂN TỘC
Bài về NGƯỜI CHĂM viết ngày 4-11-2015, không ghi tên tác giả, lượt đọc 49.985. Dưới bài có chua thêm: “(Bức tranh Văn hóa các Dân tộc Việt Nam – NXB Giáo dục)”.
Chủ quản Cổng ấy thì to rồi, vẽ “bức tranh” về người Cham in ở Nhà xuất bản Giáo dục nữa, phải nói là rất đáng tin. Nhưng điều đáng lo hơn cả là cách làm của ta.
Ở đó bạt ngàn hớ hênh lồ lộ:
Continue reading[hay. Bạn sai mà không tự biết lại đi chê Chức sắc]
Hai năm trước, facebooker tút chê các vị Acar tụng kinh mà không hiểu gì cả, tôi mới nói: đó là biết một, mà không biết hai, ba. Không chỉ hệ Awal, mà hệ Ahier cũng hệt, thì một chức sắc Ahier kêu:
– Không phải đâu Tiến sĩ [nâng cấp tôi kiểu ấy], biết cả đấy nhưng người ta không nói thôi.
– Pô đừng nói vậy, “không hiểu là bí ẩn của Cham” – tôi nhẹ nhàng thế.
Continue readingChiều hôm qua 27-8-2023, “hội thảo” nửa đội hình: 3 Gru urang và 3 ‘Gaheh’ để chuẩn chỉnh công trình Kadha-Danak Gru Urang, dự định ra mắt trước Katê năm nay. May mắn luôn có mặt kịp thời – tốt và lành. Từ hôm nay tôi chỉ việc khép phòng văn hì hục trong mươi ngày là xong.
Ahei & đwa apakal tất cả.
3 dự án ở tuổi “hưu”, xin kể ngược từ dưới lên:
Dự án [3] Kadha-Danak Gru Urang coi như đã ổn, quý thầy có thể dùng mà không sợ trật. Câu hỏi ở đây: Tại sao nhà văn hậu hiện đại Inrasara lại đi lo chuyện cúng tế tiền tôn giáo, như Lễ Tháo vòng cho trẻ, Lễ tạ ơn đất hay Lễ Rẩy nước thánh… có phải mê tín không?
Continue reading[1. Cham có triết học không?, 2. Hành trình đi tìm Minh triết Cham của tôi, 3. Đâu là Minh triết Cham?]
Từ tuổi tìm học – tuổi 15, theo Khổng Tử, ba câu hỏi tôi tự đặt ra cho mình:
1. Cham có triết học không? – triết học được hiểu như là tư duy có hệ thống.
Câu trả lời là không, bởi ta không thấy nó ở đâu. Tôi có video: “Ta không thấy nó không phải là nó không có”. Như văn học Cham, nhà dân tộc học nổi tiếng Pháp Paul Mus ở thập niên 1940 cho là không có gì đáng kể cả, 20 trang sách là cùng. Tôi nghĩ khác, để rồi sau 24 năm, tôi cho ra đời bộ Văn học Cham đồ sộ.
Continue reading[câu chuyện Cham]
Hôm qua là ngày bận rộn của tôi, khiến đời dài hơi khác thường.
Buổi tối cuối cùng Đám thiêu ‘Mưlam Katak Kayau’, thay mặt Họ Gađak, tôi phát biểu ngắn về chú Đạt Chữ, người có công không ít với Chakleng và Họ Gađak. Sáng mai là cuộc gặp Quận, Hảo, Quân, Thính… – cứ tạm gọi tên tuổi trẻ như thế để còn giữ lại kỉ niệm thân thương, dù họ vai anh hay chú.
Chắc chắn đây là thế hệ xịn đầu tiên của Chakleng. Học, đá banh, công tác làng xóm và nhất là: chứ bao giờ gọi là mất đoàn kết. Dân Chakleng mang tiếng ‘chơk’. Đá banh, cứ tưởng tượng thuở Pô-Klong, chúng tôi chấp các làng đá, ba trận thắng hết ba, thắng đậm nữa là khác – không phải CHƠK là gì!
Continue reading[Sara nói chuyện tại Hội thảo về Thổ cẩm – từ Dự án Di sản kết nối của Hội đồng Anh, 16-7-2023 tại Làng Nghề Thổ cẩm Mỹ Nghiệp]
Làng Yên Sở ở Bắc – gốc gác làng dệt Cham, thế kỉ XII là làng giàu có, hiện nay thế nào? Xa hơn, Baan Krua ở trung tâm Bangkok là khu phố Cham. Tơ lụa Thái Lan nổi tiếng thế giới, có nguồn gốc Cham, để rồi hôm nay đọng lại mỗi ông già Chàm làm việc ở Cty đó, là sao?Cham ở xã Phan Hòa, huyện Bắc Bình – Bình Thuận, và hai làng Phú Hiệp và Châu Phong thị xã Tân Châu, tỉnh An Giang, truyền thống thổ cẩm có giúp được gì cho đời sống bà con?Tại sao mỗi Chakleng là nổi tiếng?
Continue reading[chuyện thầy rắn Lư Hào: URANG CHAM 30]
Ariya Glang Anak, câu 48.
‘Jôi bbôh siam ahar ranưk khing bbang
Jamư-ô tian tatang, dalôk tabiak kan khing dôn’
Thấy tiền dễ xơi, nhào vô “ăn tham” ‘ranưk bbang’, bạn nhận về mình sự đầy hơi ‘jamư-ô’ là chuyện khó tránh. Tham thực cực thân, ông bà Việt nói, cần hiểu cả nghĩa đen lẫn nghĩa trắng.
Của “ta” là vậy, còn của “mình”, khi có cũng cần biết san sẻ.
Xây chùa chiền, giúp hoạn nạn hay đầu tư giáo dục?
Continue reading[Dương Tấn Phát, Thiên Sanh Cảnh, Châu Văn Mỗ]
Ariya Glang Anak: Mưyah pwơc pasumu tian drei…
Ở tiểu luận “Thông điệp cho Cham: hôm qua, hôm nay & ngày mai” viết năm 2016, tôi phân kì lịch sử Cham cận và hiện đại làm 3 giai đoạn: Sống sót & tồn tại, Ổn định & bản sắc, và Nhập cuộc về hướng mở.
Mỗi giai đoạn, sinh mệnh dân tộc được đặt trước câu hỏi lớn, bật lên cá nhân hay nhóm người đáp ứng đúng điệu, qua đó hóa giải nút thắt của lịch sử dân tộc. Thế hệ Dương Tấn Phát, Thiên Sanh Cảnh, Châu Văn Mỗ ở giai đoạn thứ hai.
Continue readingLịch sử không lộ bày hành trạng tác giả Ariya Glang Anak thế nào, dẫu sao qua thi phẩm – điều ta biết chắc rằng, ông không chỉ là thi sĩ lớn mà còn là tu sĩ Bà-la-môn đắc đạo, một trí thức vĩ đại.
Nghĩa là ông sống có ích. Học ông, tôi cũng sống có ích luôn, cho vui vẻ!
Và
dẫu không là cái đinh gì cả
tôi vẫn cần thiết có mặt
vậy nhé, tôi xin tạ ơn tôi!
(Lễ Tẩy trần tháng Tư-2022)
Continue readingSau giai đoạn môn đệ antevāsin [15-30 tuổi], và từ khi xong phận sự chủ hộ grhastha làm đủ đầy nhiệm vụ người chồng, người cha [30-60], ông trắng tay bước vào giai đoạn thứ ba: đi vào rừng vanaprastha.
Tôi đã như thế như thế.
Năm 2002, giao Cty cho Hani, tôi dấn vào văn chương chữ nghĩa. Để 15 năm sau, đúng 60 tuổi, tôi rủ bà xã “đi vào rừng”, bà không chịu, thảo “di chúc” giao hết tài sản [3 lô đất Tân Phú – Sài Gòn, Nhà Trưng bày Văn hóa Cham INRA ở Chakleng và 4 sào Homestay Thang Tông Jaka] cho vợ con. Chia đều – không phân biệt trai gái, con chung hay riêng.
Continue reading