[Cham đóng góp gì vào nền văn hóa đa dân tộc VN & Giải huyền thoại… Tóm buổi nói chuyện tại Đại học Văn Lang, tối 25-9-2024]
“Văn hóa Cham nhìn từ Cham”, thế nhưng đó là Cham nào, một câu hỏi cốt yếu ít ai đặt ra.
Bởi, như tôi hay nói đùa, có đến 12 “loài” Cham khác nhau, với cách nghĩ và phản ứng mang tính văn hóa khác nhau. Nhất là sau mấy cuộc Nam tiến của Đại Việt, khi vương quốc Champa tan rã, một bộ phận sinh linh Cham nhập vào đất nước Việt Nam thống nhất. Cham nào?
Continue readingNăm ngoái, ghé nhà ông anh lấy vợ Việt ở PR. Chuyện đang hào hứng, bất chợt bà chị hỏi vặn: Anh kêu Bà-ni hay lắm tuyệt lắm, sao mấy chục năm mà tín đồ không lên nổi con số 50 ngàn? Tôi tính giải thích, thì ông anh gạt đi…
Tút hôm qua, Khanh Pham còm: “Khó có một tôn giáo nào làm được điều này. Chỉ tiếc là Cham đã vong quốc nên Ahiêr và Awal đã chịu chung số phận, bằng không thì cả thế giới sẽ tiếp nhận thêm một tôn giáo mới của thời đại từ người Cham”.
Continue readingTút trước, bạn Hai Ng Ngoc còm: “Nếu thế giới có trao giải Nobel văn chương/ văn hóa cho Inrasara thì tôi chẳng ngạc nhiên.” Vụ này ít ra cũng đã có chục người nhắc… Ban Giám khảo, nhưng họ quên đưa vào danh sách!
Tôi hoạt động 9 lĩnh vực, cả món tưởng chả dính đến Cham như phê bình văn học, cũng liên quan Cham đáo để. Ví dù giải Nobel có rớt lên đầu tôi, nó phải dành cho SARA-KẺ KỂ CHUYỆN CHAM. Đợi đến chuyện cổ tích ấy xảy tới, thử xem tôi đã kể thế nào.
Continue readingDù đã “ẩn” ở quê, mỗi ngày tôi trả lời ít nhất mươi cuộc: Thư, tin nhắn, điện thoại từ nhiều bộ phận độc giả khác nhau, về nhiều chủ đề khác nhau. Vô phân biệt. Và nếu ai đó tính đưa lên mạng hay báo, tôi yêu cầu dựa vào văn bản tôi kèm theo, và cho tôi xem lại trước. Gần như 100% chấp hành nghiêm chỉnh.
Thế nào rồi cũng có tai nạn, và vụ hôm nay là đầu tiên(*).
[1] Câu chuyện
Continue reading“Bạn là trung bình cộng 5 người bạn thân nhất”, được cho là câu nói phản ánh đúng vị trí cuộc sống của 1 người. Với ai khác thì có thể, với tôi: SAI.
Tôi khó bị tác động, mà CHỦ ĐỘNG HỌC từ cái độc đáo nhất của người ấy, dù chỉ gặp vài lần, cả khi tâm tính hay nếp sinh hoạt cách nhau vực thẳm.
Học, không phải kiến thức, mà cái khác.
Continue readingBài-1. KIẾM TIỀN Ở ĐÂU?
Lấy bằng tiến sĩ đút túi thì dễ, chỉ cần chịu khó bám chương trình, bám thầy là ổn. Làm nhà nghiên cứu mới khó, bạn một mình miệt mài với hồ sơ, thêm ít nhiều có đầu óc khoa học. Phê bình khó hơn, nó đòi hỏi khả năng phát hiện và thẩm định cái mới, thêm cái lí luận. Để thành một nhà thơ [sáng tạo] mới thực sự khó. Lạ, Cham thích làm chuyện khó là THƠ, trong khi điều ta cần và rất dễ làm là kiếm tiềm, ta không chịu… làm. Kiếm tiền, không cần nhiều kiến thức như nhà nghiên cứu, không đòi hỏi tài năng bẩm sinh của thi sĩ, mà chỉ cần ý MUỐN KIẾM TIỀN.
Continue reading[chuyện tưởng nhỏ mà rất to, riêng mà không tư]
Đám tang dì N tháng 8-2024 vừa qua, Hani không về, tôi nói với bà con:
– Hani yếu lắm, vả lại chị ấy bảo thuở sinh thời với lúc dì N ốm nằm giường, chị cũng đã thăm nhiều lần, nay xin miễn viếng.
Vế đầu thì được: yếu không về; riêng vế sau, hơi lấn cấn.
Cham nghĩ đời một lần, chớ Hani nghĩ khác. Khác để thay đổi cách nghĩ truyền thống, của quần chúng. Thử làm phép tính:
Continue reading[thư cho bạn trẻ-2]
[1] “Thư cho bạn trẻ-1”, mang chuyện loài hươu làm ngụ ngôn, tôi muốn nói: Cham hãy làm tốt phần việc của mình đi, tuyệt không dại dột đi tranh với loài hổ, báo. Ví có rượu vào lời ra hứng lắm, ra oai với cộng đồng mình thì được, còn léng phéng qua chỗ loài ăn thịt, rất dễ tiêu.
Ở Sài Gòn tôi có ông anh, mỗi bận nhắc đến công an là chửi. Sau lưng vậy thôi, còn thì nhác thấy bóng “loài” này là chuồn như trâu thấy lính Tây. Ở quê, anh bạn tôi dại kiểu khác, rất khoái nồ – mà nồ trước mặt nữa chứ. Không để làm gì cả, chỉ thể hiện với đàn em. Tội vậy đó!
Continue readingTút “Thế nào là một Cham?”, tôi viết: “Sống, làm việc và sáng tạo, mà không cần thiết phải nịnh bợ”, và dẫn một câu thơ trong bài thơ “Đoản thi dành cho con”-1982: “Đứng thẳng trên hai chân kiêu hãnh”.
[1] Tôi thấy vài Cham có danh vị mà nịnh bợ rất lãng nhách. Bị anh em mang ra bàn, còn cãi lại, mới tội. Thái độ cương cứng, đụng chuyện – ném ra vài câu chửi rủa sai là hẳn rồi, còn nịnh bợ – có cần thiết không?
Continue reading[đặt nền móng cho Hiểu biết]
Báo VTC News, ngày 26-8-2024 – Kim Nhã giật tít: “Công chúa duy nhất của Việt Nam được phong hoàng hậu ở nước ngoài là ai?” Cũng vui, tiếc là vẫn là mấy ý cũ lặp lại:
– Huyền Trân được hứa gả cho vua Chiêm Thành là Chế Mân, dù lúc đó vua đã hơn 80 tuổi (sic).
– Sau khi kết hôn, vua Chiêm Thành phong Huyền Trân làm Vương hậu.
– Một năm sau khi trở thành Vương hậu, vua Chế Mân chết
Continue reading