[Thấy rồi mới tìm. Hãy sống trọn vẹn đã, rồi viết]

Cham có triết học không? – Ngay từ bài đầu, tôi nói có, từ chữ ‘xakarai’ mà ra.

Giữa thế kỉ XX, Paul Mus nhà dân tộc học người Pháp bảo Cham không có văn học, tôi nói chắc chắn có. Từ 15 tuổi tôi tìm và nhặt:, để 24 năm sau dựng nên lâu đài Văn học Cham 7 tập.

Chưa nhà nghiên cứu nào nhắc đến chữ “minh triết Cham”, tối tút loạt bài “sống minh triết” để 3 năm sau cho ra đời tác phẩm Minh triết Cham-2016. Rồi sau những góp ý, chỉnh sửa và bổ sung, Minh triết Cham được in lần ba, chỉn chu hơn.

Hôm nay, có thêm câu hỏi: Cham có triết lí/ học không? Không phải không có nguyên do, bởi tôi chưa thấy nhà nào đề cập đến lĩnh vực này, khi nhắc đến văn hóa văn minh Champa.

Bạn không nhìn thấy cái gì đó, không phải là nó không có. Câu nói tôi hay lặp đi lặp lại.

Triết lí/học không mơ hồ hay thuần lí thuyết, mà bạn phải sống nó, nó mới thực, và đáng tin. Như Sokrates đã, và sẵn sàng chết cho triết lí của mình.

Cũng như minh triết, tôi phải sống triết lí Cham, kể ra câu chuyện tôi đã sống như thế nào, cho mọi mọi Cham và ngoài Cham xúm vào bàn, từ đó hệ thống lại để dựng nên lâu đài triết học Cham.

Tiện ích của facebook, là vậy.

Văn học chưa có ai làm trước đó khó đã đành, minh triết mơ hồ trơn trợt khó hơn, triết học Cham khó nhất. Khó, không phải là không thể.

Lĩnh vực khác, như Văn học ngoại vi Việt Nam chẳng hạn, tôi đã yêu và sống với nó, chịu thương chịu khó về nó, thuyết về nó, để văn giới bàn vào, tôi mới làm nên vài tác phẩm đáng đọc.

Không gì là không thể!