Tháng 11-2023, trên chuyến xe từ Bắc Kạn về Hà Nội, tôi hỏi một giảng viên Đại học, đâu là tư tưởng cốt tủy của bạn, và bạn làm gì để triển khai và lan tỏa nó? Bạn nói chưa từng nghĩ về nó, lạ chứ!
– Trả lời anh sau nhé, còn anh thế nào? – tôi được hỏi ngược lại.
Ba ý niệm chính làm nên tư tưởng và hành động tôi, đó là: Tinh thần phi tâm hóa hậu hiện đại, Tư tưởng hóa giải và hòa giải của Pô Rômê, Thái độ nhập cuộc về hướng mở của tôi.
Tôi làm gì để triển khai và lan tỏa nó? – Viết báo, in sách, diễn thuyết, tranh luận, nhất quán từ thuở nhập cuộc chữ nghĩa và dấn thân vào cộng đồng đến hôm nay. Tuần tự…
[1] Tư tưởng hóa giải và hòa giải của Pô Rômê
Islam vào Champa, xung đột với Bà-la-môn là quốc giáo, Pô Rômê xuất hiện làm cuộc hóa giải hai hệ tư tưởng tôn giáo không đội trời chung, thành Đạo Bà-ni. Sau đó hòa giải Bà-la-môn và Bà-ni để làm nên tôn giáo Ahiêr Awal độc đáo và độc nhất vô nhị.
Dấn thân vào cộng đồng, nhất là chuyện xã hội Cham, tôi vận dụng tư tưởng này vào cuộc, và có thể nói, hầu hết đều mang lại hiệu quả tốt lành.
[2] Tinh thần phi tâm hóa hậu hiện đại
Là phá vỡ bức vách ngăn trung tâm và ngoại vi, vô phân biệt, như: Đa số với thiểu số, Trung ương với tỉnh lẻ, nam hay nữ, trong hay ngoài, ngoài lề hay chính thống… Dẫu ý hướng “phi tâm hóa” tôi vẫn nhấn về phía ngoại vi, là bộ phận yếu thế.
Riêng lĩnh vực văn chương, tôi tập trung vào 7 chi lưu văn học thuộc dòng văn học [bị cho là] ngoại vi: Văn học Cham, sáng tác của tác giả DTTS, văn học miền Nam trước 1975, tác phẩm in ngoài luồng, các cây bút tỉnh lẻ và vùng sâu vùng xa, văn học Việt hải ngoại, nhà văn Việt sáng tác bằng ngoại ngữ…
Chúng bị phân biệt đối xử, bị xem nhẹ, thậm chí bị triệt phá. Là thiệt thòi chẳng những cho độc giả, mà cho cả nền văn học Việt Nam đa dân tộc và đa vùng miền.
[3] Thái độ nhập cuộc về hướng mở của tôi
Nhất là với nhà văn DTTS và cây bút vùng sâu vùng xa, bên cạnh tìm về bản sắc văn hóa dân tộc, chúng ta dám phá vỡ mọi hàng rào quyết đóng khung ta lại trong khuôn viên ao làng. Loại bỏ mọi mặc cảm tự ti hay tự tôn, để mở ra toàn cõi đất nước Việt Nam, mở ra thế giới rộng lớn ngoài kia.
Phần tôi, riêng về thơ, sau các tập đầy bản sắc là Tháp nắng-1996, Hành hương Em-1999, Lễ Tẩy trần tháng Tư-2002, tôi mở ra Việt Nam với tập: Và sống sót và kêu từ cõi chết lạ-2019, mở ra cả thế giới: Ở Nơi Ấy [thơ Thời Cuộc]-2008-2021.
Tại sao không?
Thế giới rộng lớn vô cùng, ta ngồi nhà đóng cửa
Dòng sống phong phú dường bao, ta mãi đứng bên bờ
Như con rắn nằm cuộn tròn ôm giấc mơ xưa
Tàu cuộc đời vụt qua cho ta hoài lỡ chuyến…
(trường ca “Quê hương”, trong Tháp nắng-1996)