Pauh Catwai:
‘Krung adat mưng muk kei/ Kôic nao pablei laic ô xanag’:
“Văn hóa ông bà ngàn xưa/ Hốt đi bán, rằng đã hết thiêng”
Tác phẩm của tôi, in lần 3 có: Lễ Tẩy trần tháng Tư, Văn học Cham khái luận, in 4 lần: Văn hóa Xã hội Cham – Nghiên cứu & đối thoại, Minh triết Cham.
Kadha – Danak Gru Urang dù chỉ là bản thảo cuối, vừa mời chào đã có đến 50 người đăng kí mua. Tôi chỉ bán đúng chục 12 chẵn, cho người ngoài cuộc. Để các bạn góp ý, yêu cầu bổ sung sách sẽ chính thức ra mắt vào Katê 2024. Khi đó bạn nào mua hôm nay sẽ được tặng.
Mấy vụ này đó chứng tỏ tôi rất giỏi bán… văn hóa.
Thuở Pô-Klong, thi thoảng tôi nghe, rằng “Thiên Sanh Cảnh bán văn hóa”. Khơi khơi vậy mà không ít vị nói theo, mới lạ. Cụ Cảnh được cho là học giả hàng đầu thời đó, tại sao – tôi mãi nghĩ về nỗi ấy. Đố kị, có thể lắm; nhưng sai chính là ở lối nghĩ.
Pauh Catwai phê phán kẻ “bán văn hóa”, 2 thế kỉ sau, có người cạn nghĩ học và nói theo. Hôm nay cũng hệt, nói theo mà không cần động não.
“Bán” nghĩa là “làm mất” cái đang có để nhận về cái khác. Bán ruộng, bán nhà để tậu xe hay mở quán chả hạn. Thế nào là “bán văn hóa”? Là chối bỏ, làm mất tinh túy ngàn xưa ông bà để lại, và ôm về cái khác, lắm khi là những cái khác rất tệ. Pauh Catwai tiếp:
‘Bilok li-u iku bamông/ Njrung gaup tapông lãi ilimô’:
“Sọ dừa, đuôi chót của quầy/ Hè nhau bợ nâng, bảo là văn hóa”
Hàm ý của Pauh Catwai rất rõ, ta không hiểu, từ đó nói càn.
Bảo cụ “Thiên Sanh Cảnh bán văn hóa”, đã sai. Nửa thế kỉ sau, nick Ja Gahlau kêu “Inrasara bán văn hóa” càng sai tợn, bởi ta bám vào lối nghĩ đã rớt lại, từ rất lâu rồi.
Văn hóa Pháp suy, chính phủ Pháp phải dựng lên Trung tâm Văn hóa Pháp để chấn hưng. Anh có Hội đồng Anh, Đức lập Viện Goethe… để LAN TỎA văn hóa đất nước mình ra thế giới bên ngoài. Mỹ thì không cần, bởi văn hóa Mỹ đang lấn áp toàn cầu. Mỹ không cần quảng bá, ai cần thì mua, Mỹ… bán văn hóa, giá cao!
Văn hóa Cham thì càng mang đi bán.
Nó cần nhiều nhà nghiên cứu, từ Cham đến Việt Nam lẫn ngoại quốc nghiên cứu, cho ra đời nhiều công trình hay, đẹp để lan tỏa đến các dân tộc trên đất nước Việt Nam, và cả thế giới.
Bán được càng nhiều càng tốt.
BÁN ấy, không phải mất mà để nó CÒN, và ĐƯỢC THÊM.