Một cộng đồng mất kết nối, hỏi có nguy không?
Trước 1975, Cham có Trung tâm Văn hóa Chàm, nhất là Trường Trung học Pô-Klong được xem là điểm kết nối đáng mong đợi: Giáo viên, phụ huynh, học sinh các nơi tụ lại. Sau giải phóng, là Ban Biên soạn sách chữ Chăm.
Chả có gì ghê gớm, ít ra ta có được một nơi để thảo luận chuyện cộng đồng hay chuyên môn, hoặc chỉ để gặp mặt quen biết, hàn huyên.
Nhưng rồi tất cả tiêu biến như ảo thuật.
Năm 2000 Tagalau mở mắt chào đời, tạo sân chơi cho cánh chữ nghĩa Cham có đất diễn. Các sáng tác mới, bài nghiên cứu đầu tay, hay các xã luận mỗi mùa Katê, Ramưwan là mỗi xuất hiện kịp thời.
Có trao đi đổi lại, có khen chê, chung quy là: hãnh diện.
Để thế giới bên ngoài biết Cham còn có mặt, thế hệ trẻ còn yêu văn hóa dân tộc, còn biết sáng tác cả tiếng Việt lẫn tiếng Cham.
Cho bà con Cham còn có điều gì đó mang tính cách chung để mà chuyện rôm rả trong các dịp đám, lễ. Tagalau in đậm vào tâm thức cộng đồng đến nỗi khi tắt tiếng, Cham vẫn còn tưởng như thể nó đang còn.
Năm 2007, tôi cho ra mắt Inrasara.com, trang website mang tên cá nhân thu hút mấy trăm tác giả dự cuộc. Không định kiến, không bè nhóm, mọi mọi đều xuất hiện bình đẳng và sòng phẳng.
Mỗi ngày là mỗi 2-3 bài mới đăng lên. Sáng tác, phê bình, nghiên cứu, sưu tầm và cả thảo luận chuyên sâu vấn đề cộm của cộng đồng.
Từ Sự cố Văn hóa Nguyễn Thành Thống, Sự cố họa phẩm Chế Kim Trung, Dự án Nhà máy Điện hạt nhân, cho đến vụ xâm hại Ghur Raneh, tất cả được soi rọi với tinh thần lành mạnh và xây dựng. Ở đó có sự kiện cuốn hút cả trăm phản hồi, tác động tích cực trở lại đến sự thể và cộng đồng.
Dù khi facebook xuất hiện năm 2014 khiến nó lu mờ, qua 7 năm ở đỉnh – có năm thu hút non 2 triệu lượt đọc, Inrasara.com đích thị là điểm kết nối đáng nhớ.
Làm sao tạo được điểm kết nối ấy? – Người THẾ HỆ làm nên ĐỒNG ĐỘI qua một CHẤT TRỤ.
Tôi có thầy Nguyễn Văn Tỷ, anh Phú Đạm, anh Ysa Cosiem, vợ chồng Qua Thị Hồng Loan, yut Trà Vigia, Jaya Hamu Tanran, Trầm Ngọc Lan, Quang Cẩn, Chế Mỹ Lan, Jalau Anưk, Amuchandra, và nhiều Cham khác.
Tôi có thể gặp mặt [thư hay trực tiếp] họ bất kì, trao đổi thoải mái về mọi vấn đề liên quan.
Hôm nay Cham thế nào? – Mất kết nối! Mà thế hệ mới có kém cạnh gì cho cam.
Thử điểm danh: Tuệ Nguyên, Xuân Bào, Isvan, Son Putra, Jayam, Jaka, Wa Praong, Tuấn Huy, Kiều Maily, Jayang, Lưu Tặng, Jaya… một thế hệ vàng đích thị! Câu hỏi: đâu là CHẤT TRỤ?!
Trong khi điều kiện đủ đầy: Người Cham không còn túng thiếu, rõ nhất là Homestay từ dự án của Hội đồng Anh năm 2022 vừa qua. Từ Chakleng qua Hamu Crok đến Thôn, Hamu Tanran, Pabblap….
Chúng tôi đã làm được, các bạn vẫn có thể – tại sao không?