[hay. Có mấy loài Cham?]
Vương quốc Champa được thành lập năm 192, kéo dài từ Mũi Hoành Sơn – sông Đinh cho đến Bà Rịa – Vũng Tàu. Từ thế kỉ XI, qua các cuộc Nam tiến của Đại Việt, biên gới lui dần về phương Nam rồi mất hẳn vào năm 1832, khi cuộc khởi nghĩa cuối cùng của Thak Wa bị vua Minh Mạng dẹp tan. Suốt quá trình lịch sử ấy, người Cham lưu lạc qua nhiều vùng đất khác nhau, để tạo thành cộng đồng riêng với những khác biệt nhất định về văn hóa và ngôn ngữ.
Cham Hoa. 986-988, giai đoạn Lưu Kỳ Tông làm vua đất Champa, bộ phận Cham chạy qua Hải Nam – Trung Quốc sinh sống.
Cham Kinh. Năm 1044, nhà Lý bắt 5.000 tù binh Cham ra Bắc; 25 năm sau, số lượng tù nhân Cham ra Bắc lên đến 50.000 người. Cộng đồng này lập thành các làng riêng và tồn tại thời gian khá dài. Trần Nhật Duật (mất 1330) “thích chơi với người nước ngoài, thường cưỡi voi đến chơi thôn Bà Già có khi ba bốn ngày mới về.” Thôn này hồi Lý Thánh Tông cho tù nhân Chàm ở đấy, lấy tiếng Chàm đặt tên là Đa Gia Li (Tạ Chí Đại Trường). Các địa danh hiện tại như Yên Sở, Đắc Sở… đều có liên quan đến Cham.
Cham Hroi hay Chàm Cổ. Năm 1471, Lê Thánh Tông chiếm Đồ Bàn, người Cham chạy lên vùng trung du Bình Định, Phú Yên, sống cộng cư với dân tộc Bana.
Cham Malaysia. Thời Po Rome (1627-1651), một bộ phận lớn Cham vượt đại dương qua sống ở Kelantan; sau này 1975, 5 vạn người Cham chạy loạn Pôn Pốt qua đây sinh sống, và không có ý quay lại Campuchia (G. Moussay).
Cham Thái. Thế kỉ XVIII, người Cham chạy loạn qua Thái Lan, hiện thuộc khu Ban Khrua, Bangkok, khoảng 5.000 người.
Cham Kur. Năm 1692, 5.000 gia đình Cham từ Pangdurangga di cư qua, ở vùng đất tốt dọc sông Mekong, sau đó còn mấy đợt di dân nữa. Hiện nay, ngoài 22 làng còn theo tôn giáo Bà-ni, tất cả đều theo Islam. Cuối thế kỉ XX, người Cham ở Campuchia thay đổi họ tên thành Khmer Islam. “Hồi giáo biến cộng đồng người Cham tại Campuchia thành một tập thể quên đi nguồn gốc chủng tộc của họ” (Lafont).
Cham Biruw hay còn là Chàm Mới. Thế kỉ XVIII, Cham từ Pandurangga đi vào Nam trụ lại Tây Ninh và An Giang. Sau này, một số Cham Islam từ Campuchia trở lại An Giang. Giữa thế kỉ XX, một bộ phận vào Sài Gòn, để cuối thế kỉ XX, hang trăm gia đình ra Long Khánh sinh sống.
Cham Churu. Thế kỉ XVIII-XIX, các cuộc khởi nghĩa thất bại, người Cham lên Nam Lâm Đồng sống lẫn với các dân tộc thiểu số khu vực này.
Cham Ywơn còn gọi là Canh Cụ, Kinh Cổ. Hiện có bộ phận Cham ở hai làng Xuân Quang và Xuân Hội – Bắc Bình, là thành quả từ hôn nhân Cham Việt, sau đó được bổ sung số thanh niên Việt thời Ngô Đình Diệm trốn lính qua ẩn náu.
Cham Pangdurangga, là người Cham bản địa ở hai tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận. Nhóm này chia làm 3 bộ phận: Cham Dar Chàm Chôn, Cham Awal Cham Bà-ni, Cham Ahier Cham Bà-la-môn.
Và cuối cùng, là Cham Việt ở khắp miền Trung đang mang họ Chế, Trà…
Quý vị và các bạn xem ở Đây: Hiện nay người Cham đang ở đâu? – YouTube