Cảm nhận đọc thơ Trần Phương qua 03  tập Thiên Địa Nhân ký

Trần Phương vừa xuất bản ba tập thơ Thiên Địa Nhân ký, do nhà xuất bản Hội Nhà văn ấn hành năm 2019 và 2020; khối lượng 1257 bài thơ ngắn, ba ngữ: Việt – Anh – Pháp, dày 1260 trang, khổ 18 cm x 11 cm, bìa cứng C300, sách in đẹp.

Tôi, vốn “ngán” đọc những tập thơ dày…

Thiên Địa Nhân ký tuy là thơ ngắn ít chữ, nhưng lại tam ngữ và dày… “Về đâu, tập thơ song ngữ Anh – Việt?” – Tôi đã hỏi như thế ở một tiểu luận đăng mươi năm trước…  Tôi, lật trang một cách ngẫu nhiên theo kiểu bói thơ và, đụng ngay:

Tiền điện tử

xu hướng tất yếu

nhân loại

rồi…

Trí tuệ người Việt Nam

nhân loại

tỏ                                          

Một là điều đương nhiên ai cũng có thể biết, một nữa như thể thơ ca tụng… Nhưng lẽ nào Trần Phương chỉ có thế! Tôi làm lại từ đầu, rồi bất ngờ bởi những phát hiện thú vị khác lạ. Thiên Địa Nhân ký rất khác, khác với nhiều người khác, nhiều thơ khác – nhiều nữa là đằng khác… Ở đó, có đủ đầy.

Thiên:

Mưa rơi một mình

bầu trời

buồn

Địa:

Đứng trước biển

đời người

nhỏ

Nhân:

Lũ trẻ chăn trâu triền sông

theo diều lên trời

chơi

Có thời sự nóng của đất nước: Mê-kông cạn dòng, Biển Đông dậy sóng, một phần đất biên giới phía Bắc bị lấn chiếm, ồn ào và im lặng:

Biên giới

vị trưởng thôn thở

dài

Biển Đông

bóng kển kền đỏ nhỏ

dãi

Hoàng Sa – Trường Sa

đôi mắt

trời         (Xin thêm)

Patt 48 – 860 – 1938

dấu mốc

trời      (Xin thêm)

Đâu là nguyên do? Người không hỏi, thơ không hỏi, Thiên Địa Nhân ký không giãibày hay lên tiếng phê phán mà chỉ với rất ít từ, đã làm những lát cắt ngắn, bén, ngọt như găm vào tim người đọc. Đề tài thế sự chiếm một thời lượng lớn trong cả ba tập thơ.

Độc quyền

cửa suy vong

mở

Cái áo khó cởi

mặc nhiều

đêm    

Sái mõ

vày con chiện

đỏ      

Độc tài và chuyên quyền là nguyên do của mọi nguyên do làm suy thoái, suy yếu, suy vong đủ loại ở đủ cấp độ. Từ cá thể cho đến tập thể, từ một con người cho đến một triều đại hay một đất nước. Chuyên quyền, ta chỉ biết nghe tiếng nói của ta dội lại từ ta, mà hoàn toàn không biết đến tiếng kêu khác – từ nhân dân, từ thế giới rộng lớn ngoài kia.

Dựng tượng đài khắp nước

ngân khố

rơi

Không chỉ ngân khố rơi, mà tất cả mang ở tự thân nguy cơ rơi, rơi đến không thể cứu vãn. Nước mắt rơi, sự hi vọng rơi, và nhất là niềm tin rơi.

Lính trận kể chuyện

nước mắt

rơi

Lịch sử

những cột mốc buồn

dài

Chiến tranh đi qua, sau tàn phá và chết chóc và dựng xây, là yêu thương, là bù đắp. Là ở nơi nào khác, chứ nơi này: Khắp xung quanh chỉ toàn dối lừa, gian manh, giả đạo đức, bạt ngàn trò mua bán đưa đến bao hệ lụy mà nhân dân đang phải gánh chịu. Đó là kiến thức giả, bằng cấp giả, chức tước giả, tình yêu giả, và ngay cả lương tâm nền tảng làm nên đạo đức một con người cũng bị giả nốt:

Chim phóng sinh

đám trẻ

nướng

Dạy trò làm giàu

sống bằng tiền thù lao

đời ảo

Ký sự làng tôi

mua bán

quan

Đốt cháy lương tâm

nhanh nhất

quan

Việt Nam đang khủng hoảng bản sắc, nỗi mất niềm tin tràn lan ở mọi thế hệ, mọi thành phần, mọi cấp độ. Một khi từ ý thức hệ đến nền giáo dục sang cả nơi được cho là hạt nhân xã hội là gia đình cũng rơi, thì cái gì còn lại? Và, đâu là cọng cỏ hi vọng để bấu víu?

Cho dù khắp xung quanh toàn màu xám xịt, đây đó dưới mảnh đất hình chữ S xinh đẹp này, vẫn tồn tại mạch nước ngầm, dòng sông ẩn đang trầm chảy. Chịu đựng, khiêm cung và tin tưởng. Chúng sẽ chồi lên và hiện diện mạnh mẽ, vào một ngày không xa. Từ đâu?

Cái đẹp mộc mạc của quê hương, và tiếng nói quê hương:

Gió dải bờ sông

ngô đồng

sóng

Câu ca dao tục ngữ

        dân làng

        giữ  

Mạch nước ngầm, qua ý thức phản tỉnh tự thân nơi mỗi công dân Việt Nam, rằng chính bản thân ta chứ không ai khác đã góp phần đẩy đất nước này vào cõi suy yếu, bạc nhược:

Ném vào sọt rác

cái tôi

nổ

Và dòng sông ẩn phát nguồn từ sự khiêm cung của mỗi cá nhân:

Một ngọn đèn

một củ khoai chín

và tôi

Sẽ làm nên tương lai của dân tộc Việt, của đất nước Việt Nam. Đó là giấc mơ đẹp và thực, thực hơn cả hiện thực hiện tiền.

Giấc mơ

như bóng ma

thực

Cái bóng đen

xuyên thấu

tôi

Tất cả đã sụp đổ thực sự rồi. Mọi cánh cửa hi vọng gần như đóng kín. Chớ nuôi hi vọng hão ở thế lực bên ngoài hay một sức mạnh huyền bí nào đó đến hỗ trợ ta. Vô ích! Hãy bình tâm lại, bàn tay trong bàn tay, hãy nhìn vào mắt nhau để nhận rõ mặt nhau, hãy cầm lấy cây cuốc, cái cày đi xây lại từ đổ nát, “một nơi cư trú nhỏ bé mới, có lại những hy vọng mới. Bây giờ không có còn đường nào bằng phẳng để dẫn tới tương lai. Chúng ta phải đi vòng quanh hay bò qua các trở ngại… Chúng ta phải sống, thây kệ bao nhiêu bầu trời đã sụp” (D.H. Lawrence).

Thiên Địa Nhân ký của Trần Phương, một tập thơ được cho là thành công, khi nó góp phần vào dòng chảy của thơ đương đại bằng kĩ thuật mới, cách nói mới. Anh đã kiên trì một lối đi, xuyên suốt, miệt mài để tìm ra một con đường mở đó là điều hiếm. Hiếm ấy, tạo nên sự khác biệt, mà giá trị của nghệ thuật còn đâu, nếu chúng ta cứ đồng bộ một thứ trang phục?

Đặc biệt ta thấy ở lối thơ kiệm lời đến tối thiểu của Trần Phương, lối kết với một từ đã “mở” ra những không gian cho tưởng tượng và liên tưởng. Cho người thơ và cho cả người đón nhận thơ.

        Đọc chuyện cổ tích cho con

tâm thức mình

mở

Con đường siêu thức

không giới hạn

mở

Đi về phía bóng tối

tương lai

mở

Đọc thơ Trần Phương, ta thấy ở đó có khác lạ về hình thức lẫn cách nhìn, không gian thơ có ba tầng như tên của tập thơ. Thiên Địa Nhân ký phần nào đó, đã mang hơi thở mới cho thơ hôm nay.

Sài Gòn, mùa Covid-19-2021