Sáng tạo Cham, tại sao cứ là thơ, mà không là gì khác?
Từ đắc đạo Cham ở tuổi 15, tôi lờ mờ nhận ra ‘Ahiêr Awal’ hay Bà-la-môn/ Bà-ni là sáng tạo lớn nhất, là cái xứng đáng nhất Cham có thể kể cho nhân loại.
Truyện ngắn đầu tay chỉ mang tính gợi mở:
– “Đi tìm bản trường ca bỏ hoang”-1982
cho hành trình dài dặc sau này. Truyện ngắn sau đó được nhóm đạo diễn Song Chi, Minh Ngọc và tôi chuyển thể phim truyện. Đang ngon trớn thì xảy ra sự cố HS-Trường Sa. Phim đành dở dang.
Tiếp, năm 1990 là tiểu thuyết sử thi:
– Con đường vô tận, dự tính 9 tập, được 2 tập thì ngưng do cơm áo.
Thế là tôi rút ngắn lại bằng tiểu thuyết
– Chân dung Cát-2006, rồi: – Hàng mã kí ức-2011
Dự án nhà máy Điện hạt nhân ở Ninh Thuận nguy cơ xóa sổ cộng đồng. Cần cảnh báo đến thế giới. Ở Trại Sáng tác Tuy Hòa, 12 ngày tôi đóng cửa viết xong:
– Tcherfunith-2012
Kế tiếp là chuyện đời thường với tiểu thuyết mở
– Palei có gì lạ không em?-2014
Hay câu chuyện của hôm nay
– Những cuộc đi & cái Nhà-2015
Les Cosem được cho là huyền thoại sống. Cham Pangdurangga biết về ông nhưng mơ hồ. Thế là tôi bỏ ra nửa năm qua Cambodia sống, tìm tư liệu và viết:
– Đi tìm hồ sơ một huyền thoại-2017
Một dân tộc sống vừa qua hiện thực vừa bằng huyền thoại, hai thứ song hành. Thế nhưng bao nhiều huyền thoại Cham bí mất không còn dấu vết. Tôi quyết đánh thức chúng dậy, ít nhất là cho tôi, và thế hệ chúng tôi:
– Những biểu tượng thất truyền-2018, ra đời.
Và nhiều nữa…
Thế loại khác.
THƠ, 6 tập thơ tiếng Việt và 1,5 tập tiếng Cham. Ở đó, đủ mặt đủ chuyện, từ cá nhân đơn lẻ đến cộng đồng, tôi và những sinh linh quanh tôi, vô dành và hữu danh, câu chuyện palei nơi xó xỉnh trái đất và thế giới rộng lớn…
NHẠC, sao cứ mãi nhai hết dân ca đến Đàng Năng Quạ, Amư Nhân mà không gì hơn. Chương trình dịch ca khúc ngoại thịnh hành sang tiếng Cham, là một. Ai trình diễn, là vấn đề lớn.
Vân vân và vân vân.