[hay. Làm sao để Cham tin bạn?: Không lừa dối, Tránh xa tiền, Hiệu quả, Không hèn nhát, Lại tránh xa tiền]
1. Bài học lớn đầu tiên và cuối cùng: Đừng đùa với niềm tin tôn giáo!
Vụ KMV-2006 ở Thành Tín, tin án mạng bay về quê, bà con toàn phụ nữ và trẻ con tràn vào làng Việt “đập phá hư hại 99 ngôi nhà”, hậu quả sau đó thế nào đã kể, không nhắc lại.
Nêu ở đây để biết, khi ấy tôi viết trên Chamyouth.com [của nhóm trẻ Cham ở Mỹ], trách các anh tôi là Đảng viên ở quê, rằng sao không đến ngăn kịp thời (Chakleng cách Cwah Patih 2km). Rằng nếu có mặt ở đó, mỗi tôi thôi đủ khiến bà con rút lui.
Còn vụ Bà-ni hôm nay, ba ông Sara cũng không ngăn nổi quý bà với các món đặc dụng đón đoàn hành hương – khác hẳn!
2. Vài bài học vừa
Người Cham nhìn tổng thể đa phần thật thà, dễ tin người. Tính cách ấy, một khi bạn đánh mất niềm tin thì khó mà lấy lại. Một lần bất tín, vạn lần bất tin.
Hoạt động xã hội Cham, muốn đi ĐƯỜNG TRƯỜNG, bạn cần thuộc vài bài học sau.
[1] KHÔNG LỪA DỐI
Ở “Câu chuyện Cham-41”, thuật lại sự việc ở Sang Mưgik Văn Lâm do NNQ kể, tôi có bình luận:
Câu chuyện không đáng tin, vì thiếu bằng chứng đã đành, còn người kể: Q từng có phốt lừa dối nhiều lần về đạo văn. Sai, bà con nhắc không sửa, mà còn tái phạm. Do đó ngay cả khi bạn kể THẬT nhất, nó vẫn tạo nghi ngờ.
Thiệt về phần bạn, thiệt thòi cả cho Cham. Q còn cơ hội nào sửa chữa không? Không bao giờ là muộn cả!
[2] TRÁNH XA TIỀN BẠC
Là trí thức, nhất là trí thức Cham, bạn cần tránh xa tiền. Dấn thân hoạt động xã hội, bạn lại càng. Tại sao? Để tạo NIỀM TIN, rằng bạn không vụ lợi. Vị Cham kia khả năng trở thành con chim đầu đàn, cuối cùng thân bại danh liệt chỉ vì không thuộc bài học đó.
Sinh hoạt ở thành phố, anh tạo hồ nghi lớn trong giới sinh viên và bà con Cham Sài Gòn lan đến tận các palei Cham. Lại về TIỀN. Có oan hay không chả biết. Tôi nói:
– Dễ lắm! Hãy cứ làm như Sara: Thế buộc phải dính đến tiền, anh công khai tài chính ở mỗi kì, đưa văn bản lên mạng, là xong. Ví như đặc san Tagalau là tài sản chung, mỗi kì tôi đều có “Thư Tagalau” minh bạch mọi thứ cần thiết. Thư in ra gửi tác giả, mạnh thường quân, đăng lên Inrasara.com. Đố ai nghi ngờ!
Khi đã bị nghi ngờ 1-2 lần, dù thiện chí tới đâu, Cham vẫn nghĩ: Ông ta sắp lợi dụng mình điều gì đây?!
[3] TÍNH HIỆU QUẢ
Nhiệt tình bạn có thừa, nhưng làm đâu hỏng đó, bà con đặt niềm tin vào bạn không?
Tại sao? Kiến thức về xã hội, về Cham bạn chưa vững đã đành; trước vấn đề nóng, bạn nóng vội lên tiếng; lên tiếng, bạn tông ẩu phán bừa cho đã miệng; cuối cùng, phát ngôn mà không tính đến lợi hại cho cộng đồng.
Ba ba nhập một, HỎNG là điều khó tránh.
Thiếu hiệu quả, bà con không tin bạn đã đành, lắm khi hăng dái quá, bạn còn tạo hồ nghi: Hay thằng này thích chơi trội, muốn nổi tiếng nhanh? Hoặc giả hắn cố rướn thế, chỉ với ý đồ xin… đêu!
[4] KHÔNG HÈN
Bạn đưa “sự thật” lên mạng, mới bị vài mống vu vơ hăm dọa, bạn vội gỡ xuống. Còn ai tin đó là sự thật không?
Lên tiếng đấu tranh, bạn luôn giành vai hậu vệ. Lâm trận bị đối thủ công phá chưa đến đâu, bạn đã bỏ vị trí để thủng lưới, có ma nào còn tin bạn không?
[5] LẠI TRÁNH XA TIỀN
Tôi được các bạn trẻ cho biết, anh chàng nọ ở mọi hành vi, lời nói, trang viết hay mỗi còm, mỗi like… đều ý đồ… XIN TIỀN. Ta bệnh [hay giả bệnh?], vợ ốm hay con đau cũng lên mạng than thở; đời trục trặc xíu cũng rên rỉ ỉ ôi, như thể định mệnh bất công với mình ghê lắm.
Sara thì khác: Luôn mạnh mẽ, vui vẻ, tự tin để tạo niềm tin cho đồng đội và xung quanh.
2015, té xe nứt 2 khúc xương, tôi nhảy lò cò, dựng xe, tự chạy đến bệnh viện Quận. Tại đây nghỉ Chủ nhật, tôi nhờ kẻ lạ dìu xuống cầu thang, kêu taxi qua bệnh viện Trung ương. Sau một ngày, xuất viện nằm nhà 3 tháng, chẳng những tôi không cho ai biết, mà còn viết 19 “Hồ sơ biên bản so sánh” giật giải Phê bình của Văn Việt để có 1.000usd xài nữa!
2021, bà xã đột quỵ, tôi đưa tin lên facebook phân tích nguyên nhân và tình trạng, chú yếu để làm bài học cho anh chị em và bà con! Chớ hai vụ này mà tôi thở than, thì khối tiền chảy vào túi.
Cả khi tin cho Hội Nhà văn biết mình không ra Hà Nội họp được, vài bạn văn muốn hỗ trợ, tôi nói: “chưa phải lúc”. Mà tôi có giàu có gì cho cam, khi ấy tôi còn rỗng túi nữa.
Mình làm việc công ích, gặp thuở khó khăn anh chị em nghe, hỗ trợ; không ai hay ai biết thì âm thầm nỗ lực vượt qua, mới là đàn ông.
3. Và đây là bài học lớn nhất
Muốn Cham tin bạn, và để đạt HIỆU QUẢ, bạn cần làm gì? [Xin dành lại ở tút sau]
Tóm…
SỰ THẬT [xin giấu tên] cần kể lại, vì đây là BÀI HỌC NHỚ ĐỜI từ người đi trước. Các bạn trẻ dấn thân vào cộng đồng, cần học thuộc lòng trước để đỡ phải mất thời gian thanh minh hay sửa sai.
Người thông minh học kinh nghiệm từ kẻ khác, người trung nhân học ở cái sai của chính mình, còn đứa ngốc chả học được cái gì cả! – Ai nói thế?!