[hay Chuyện thời sự: 3 lối nghĩ cực nguy của và cho Cham: Mổ tử thi, Cham tông Cham, Ca ngợi việc tốt. Bởi gia đình nạn nhân muốn cho qua, nên tôi miễn nhắc tên-sự vụ cụ thể]
Xã hội có thể thay đổi, chỉ khi cộng đồng đó hiểu và thay đổi nhận thức. Ba lối suy nghĩ sai của Cham, tác hại lớn cho cộng đồng, hôm nay và tương lai xa, nếu không quyết thay đổi ngay từ bây giờ.
[1] Mổ tử thi
Sinh linh Cham mất, từ thi là “của vàng” ‘kaya amưh’ không ai được đụng đến, là lối nghĩ truyền thống. Không sai!
Vụ chàng thanh niên BVT ở Văn Lâm nằm đồn công an Bình Dương chỉ sau hơn tháng chuyển qua bệnh viện để mất ở đó, người nhà không cho mổ tử thi – chịu! Vụ kĩ sư Pabblap mới mất do điện giật tạo nghi ngờ, công an muốn mổ tử thi, gia đinh năn nỉ xin cho qua – chịu! Và nhiều nữa…
Là sai lầm lớn, cả về hai mặt:
– Về phong tục, cả hai “chết lành” đều được vào nằm ‘Kut’ hay ‘Ghur’, nghĩa là rất ỔN. Còn tử thi kia chỉ là cái xác. Hơn nữa trước và sau thao tác mổ tử thi, Cham vẫn có bài thần chú hóa giải. Tại sao không?
– Về pháp lí, bên an ninh không thể biết sự thật, tạo tiền lệ XẤU cho kẻ thủ ác lợi dụng kẻ hở của phong tục Cham.
Tôi nói chí nguy, là vậy.
[2] Ở đường palei Cham, A đi xe đúng luật, B say xỉn tông A bị thương nằm viện. Có 3 cách giải quyết, thế mà Cham đã cho qua tất, vì là “Chàm mình với nhau”. Ba cách là:
– Công an giao thông làm việc, đưa hồ sơ lên tòa án xử lí – ‘Yau Yôn thong Lo’ sòng phẳng “Hệt Việt với Tàu” – như ông bà Cham nói.
– Công an giao thông làm việc, hồ sơ chuyển vào Ban quản lí Thôn xử lí thương lượng. Đây là cách tương đối, nhưng Cham đã không làm.
– Không cậy đến chính quyền làm chi cho rắc rối, mọi người biết B sai, hôm sau Ban quản lí Thôn mời B đến LÀM KIỂM ĐIỂM, để không uống rượu bia lái xe gây tai nạn nữa [còn chuyện thương lượng đôi bên tự lo]. Không hợp tình hợp lí sao! Ta còn ngăn ngừa tai nạn cộng đồng về sau nữa.
Vậy mà cả cách này, Cham cũng không luôn. Ta nghĩ ta có lòng tốt, không phải, đó là ĐỒNG LÕA với tội phạm.
[3] Làm điều tốt cho cộng đồng.
Việc vợ chồng Chiến làm hương lộ cận Katê ở Chakleng vừa qua, có kẻ kêu:
– Chiến bê-tông hóa con lộ vào nhà mình đi xe con cho sướng, vậy mà nhà thơ Inrasara ca ngợi quá trời ca…
Cãi: Không biết mà nói. Lộ 100m, lối vào nhà Chiến chỉ 40m, vậy 60m còn lại là cho CHUNG. Lộ kia mỗi ngày hơn ngàn lượt người qua lại, tức không phải cho riêng Chiến rồi.
Nếu làm việc tốt cho mình mà không hại đến ai, không đáng ca tụng sao? Đằng này…
Việc tôi ca tụng Chakleng nẩy ra 15 cải cách lớn ẢNH HƯỞNG TÍCH CỰC đến cả cộng đồng Cham, bị ít kẻ cho Sara tinh thần cục bộ. Chớ tôi ca tụng Pabblap, và… thì sao? Nếu làng nào khác mà không phải Chakleng “đi đầu” kiểu đó, không đáng cho tôi ca tụng sao?
Nữa, tôi “nêu gương sáng” ông Inrasara làm nhiều việc hiệu quả cho Cham cũng bị cho tự khoe khoang, chớ tôi ca tụng 48 Urang Cham, là sao? Hoặc, nếu trí thức Cham nào đó không phải là Inrasara làm tốt, không đáng cho tôi nêu gương sáng cho bà con biết sao?
Lối suy nghĩ lạc hậu này cần bị loại bỏ ra khỏi cộng đồng ngay lập tức!
Về vụ này, đây là bài học đáng tham khảo:
Tút đăng 2018: “10 khác biệt lớn trong tư duy của người thông minh/ kẻ ngốc” tôi diễn từ T. Harv Eker, xin trích 2 điểm nhấn:
5. Thấy ai thành công, người thông minh ngưỡng mộ; còn kẻ ngốc lại đố kị, bực tức.
7. Người thông minh sẵn sàng tôn vinh giá trị của mình; còn kẻ ngốc lại ác cảm với người biết quảng bá bản thân.