Ở cuối tút “Hành trình Cham-43”, câu hỏi cốt tủy đặt ra: Tại sao Pô Yang Cham chỉ đọa Cham, mà không là ai khác? Ba nguyên nhân chính:
1. Bạn LÀ CHAM, hiểu văn hóa Cham, biết phong tục tập quán của tổ tiên, hà cớ bạn vi phạm, làm những điều cấm kị ‘ông khin’? ‘Ông khin’ để thử thách lòng thành của bạn. Phạt, đọa là để cho bạn nhớ, mà chừa. Và nhắc con cháu nhớ. Bởi đã là Cham, bạn phải biết.
Người ngoài không biết, không tin là chuyện của họ. Cham nói: “Tha boh ô thau tha ribau Pô ô cap’: Một tiếng không biết, ngàn lời Ngài không chấp.
2. Nếu người ngoài – hay sinh linh Cham chối bỏ Cham [làm như] – không biết, họ phạm, bạn hành xử thế nào?
Bạn trách nhiệm giảng giải cho họ biết. Dù họ có là quan lớn tới đâu, bạn cũng phải nói, dám nói, DŨNG CẢM NÓI LÊN SỰ THẬT, và buộc họ hiểu giá trị di sản ông bà Cham, tôn trọng tâm linh Cham.
Nếu không làm chuyện đơn giản ấy, chính hèn nhát kia biến bạn thành tòng phạm: ‘ông khin’, bạn sẽ bị đọa.
3. Dũng cảm, nhỡ bạn không biết nói thì sao? Có phải tội không?
– Có, chính là tội thiếu HIỂU BIẾT!
Không biết thì tìm học để biết, tìm đến ‘Halau janưng’ hay luận sư ‘Ra-xakarai’ học. Học để hiểu Cham, để hãnh diện là Cham.
Ta hãnh diện về di sản ông bà ta để lại; và chính ta cũng phải là niềm hãnh diện của con cháu ta, bởi đã biết bảo tồn và phát huy giá trị di sản kia.
Ta làm cho thế giới ngoảnh về Cham, làm cho từ CHAM vang lên rộng và xa hơn – một Cham thành tâm, tài năng và nhân bản.
_
PS. [Ở coda này, xin lỗi Thành Nhảy, vì vụ có liên quan nên mạn phép nhắc tên anh]
Khía cạnh ‘ông khin’ này, xin “cho vào ngoặc” (chữ của Husserl) các sinh linh ngoài Cham… Ở đây sẽ có người hỏi:
– Vậy anh Thành Nhảy Phó Ban QLDT cho “từ chỗ tiệc tùng đến “chân đồi Trầu” xa “gần 1km” [thật ra là không quá 300m], qua đó anh quyết rằng tiệc tùng kia “không ảnh hưởng đến tâm linh Chăm” – anh ấy có bị đọa ‘glaic’ không?
Đều là chúng sanh, không ai có thể trả lời được, dù với bà con Cham anh phạm tội lớn: Thiếu – hay giả vờ thiếu – hiểu biết. Bởi nếu hiểu biết, anh phải giải minh cho Ban QLDT hiểu; còn đã giải thích mà “họ” không nghe, anh cần báo cho Pô Adhya tháp Pô Klong Girai biết, anh mới rũ được trách nhiệm.