“PÔ YANG PAKAH YAWA: Thần linh phù hộ”, là câu nói cửa miệng của Cham.
Chuyện 1. Năm 1960, Islam truyền vào Pabblap.
Họ nói: “Bà con ta vẫn thờ Aulwah, chỉ không ‘ngak Yang‘ cúng tế thần linh thôi”. Chỉ với mệnh đề ngắn ngủi ấy mà cuốn cả palei Phước Nhơn vào. Nhưng rồi…
Đến lễ Yang Pô Klong Kachat [được cho là tả tướng quân Pô Klong Girai, nay là Thần Làng Phước Nhơn], như lệ thường, bà con chuẩn bị lễ vật, thì nhà truyền giáo kia chạy tới lặp lại mệnh đề ấy.
– Cham mà bỏ Pô Yang thì còn gì là Cham…, bà con la lên.
Thế là 96% dân làng rời bỏ Islam cái rụp! Cham thờ ‘Pô’, và cả thờ ‘Yang’ = ‘Mưliêng kanư Pô Yang‘.
Chuyện 2 [ôn tập].
Bác nông dân palei Hamu Tanran tuổi bát thập lâu ngày gặp lại.
– Khik ruup… khik ruup… Trạm nhưưk: Giữ thân, giữ lấy thân, Trạm nhé… – bác nói trong khi nắm lấy hai tay tôi. Sau cuộc hàn huyên, chia tay, bác lại nói:
– Quý lắm… quý lắm… Bà con Cham không giữ được cho Trạm đâu… Trạm cần giữ mình…
– Sara không giữ nổi… Chàm càng không… chỉ có ‘Pô Yang’… – tôi nói.
Đúng vậy, chỉ có ‘Pô Yang’. Tôi tin ‘Pô Yang’, hành động theo tâm thành, và phó mặc tất cả cho ‘Pô Yang’.
Cham có lệ [hay nghi thức] rót vài giọt rượu đầu tiên xuống đất trước mỗi cuộc lễ, hay buổi lai rai ngày thường. Một hôm tôi hỏi Jaka Năng Tuệ nhớ đến ai mỗi bận như thế. Jaka: Không ai cả.
Và không chỉ Jaka. Tôi thì khác.
Từ 35 tuổi, vào Sài Gòn, tôi mới biết đến rượu bia, nghĩa là thích và thưởng thức. Mỗi lần thực hiện lễ nghi đơn sơ đó, tôi nhớ đến các bác ở Ban Biên Soạn đã đi xa, những sinh linh miệt mài mang cái chữ đến với thế hệ con cháu.
Tôi không hiểu tại sao mình chỉ nhớ mỗi nỗi ấy. Ngay giây phút ấy, tôi nhớ đến họ, thế thôi. Đó là hành vi tôn giáo.
Quỳ gối trước sự thể linh thiêng là một hành vi tôn giáo. Tôi hay quỳ…
Trước giàn lửa đám thiêu dì Mơi, tôi cầu cho linh hồn dì sớm siêu thoát.
Trước Ghur Raneh, tôi tạ ơn ‘Muk kei‘ ông bà tổ tiên dựng nên mảnh đất này.
Trước tháp Chàm, quỳ gối, chấp hai tay trước trán, tôi cho tâm mình rỗng không với vũ trụ vô cùng và thời gian vô tận. Cuối rốt, tôi cầu ‘Pô Yang’ cho tôi sự tỉnh táo, và nghị lực.
Thế thôi, và không gì khác.
Tôi là con người tôn giáo. Tôn giáo, mà không mê tín. Không phản đối, nhưng tôi không cúng tế gì bất kì. Lễ vật Cham truyền thống vô cùng đơn giản: 1 lọ rượu trắng, 3 trứng gà, 5 ‘kapu hala’ (miếng trầu têm) cho mỗi lễ. Còn không, ta chỉ cần: Lưng buộc khăn, gối quỳ, hai bàn tay chấp lại – là đủ.
Có niềm tin, ta làm việc và sáng tạo.