- Không kể nền văn học viết sáng giá, ca múa nhạc độc đáo, Champa sau khi “ra đi”, đã gửi lại cho Việt Nam 2 mảnh vụn lớn:
– Điêu khắc Cham và kiến trúc tháp Chàm làm cho văn hóa – văn minh Việt Nam cao quý và sang trọng hơn;
– Hải sử và văn hóa Biển Cham bổ khuyết và làm đầy tràn lịch sử và văn hóa nhiều thiếu khuyết của Việt Nam.
- Với thế giới, đó là Tôn giáo Ahiêr Awal. Tại sao?
Xung đột Ấn Độ giáo và Islam là xung đột sống chết, mất còn. Vụ Ấn Độ bị vỡ đôi thành quốc gia mới: Hồi quốc, sau đó Bangladesh tách ra khỏi Pakistan, là một.
Islam vào Champa không là ngoại lệ: Xung đột, đổ máu, phân hóa, chia li và cái chết.
Sử thi Akayêt Um Mưrup, trường ca Ariya Bini Cam, Ariya Cam Bini, rồi những câu ca dao, tục ngữ thể hiện đủ đầy nỗi mất còn chia xé đó.
Nhưng Cham không bị vỡ, bị tách…
Cham HÓA GIẢI Islam thành Bà-ni, rồi HÒA GIẢI với Cham Bà-la-môn thành tôn giáo độc nhất vô nhị trên thế giới: Tôn giáo Ahiêr Awal.
Đó chính là TINH THẦN BAO DUNG khả tính hóa giải & hòa giải mọi xung đột ta-địch, mình-nó dù gay gắt nhất.
Cham đã cống hiến cho nhân loại hôm nay tinh thần bao dung ấy. Và để có bài học đó, Cham không bị vỡ, bị tách mà phải trả giá bằng chính sinh phận của mình.