Thế giới [tự nhiên và loài người] liên miên xảy ra sự kiện, sự cố mới, lạ, cần đến tên gọi. Từ một trận bão, hay một ngôi sao mới phát hiện cho đến một cuộc chiến, hay một lí thuyết kinh tế vừa mở mắt chào đời. Cái tên có thể chưa ngon, chưa thật kêu như Thu Vân, Mạnh Dũng, chỉ cần Klu hay Gwẹt cũng xong, miễn chúng có TÊN KHAI SANH.
Trào lưu nghệ thuật vừa khai mào hay tâm thế dân tộc kinh qua thời đoạn lịch sử, cũng cần được đặt tên. Kẻ tư tưởng còng lưng gánh nhiệm vụ đó.
Phê bình Lập biên bản [với văn chương Việt] & Chủ nghĩa Tùy tiện [về tâm thế Cham] là tên cúng cơm tôi đứng cửa chầu chực dài ngày làm giấy khai sanh cho.
1. Phê bình Lập biên bản
Từ đất nước mở cửa năm 1986, văn học Việt Nam diễn ra bao SỰ CỐ.
Sáng tạo văn thơ đổi mới là sự cố đã đành, ngay thời buổi người thiên hạ rủ nhau cách tân ào ào ấy mà vẫn tồn tại loài thơ câu lạc bộ các thứ, không là sự cố sáng giá là gì, khi chúng tràn ngập báo chí Việt Nam.
Tác phẩm được cho ra đời rồi bị thu hồi là sự cố, cả lối thơ ò e mùi mẫn được làm lễ ra mắt rềnh rang với đủ lời tán tụng trên trời, cũng là sự cố đáng ghi công.
Đứng sát sườn sự cố nhí như mấy nạn đạo văn vi vu, là tâm thế yêu nước có tính toán của nhà văn Việt qua hai kì sáng tác về sự kiện Hoàng Sa – Trường Sa phải là sự cố lớn.
Nhóm Mở Miệng với nhà xuất bản Giấy Vụn đột ngột xuất hiện như một sự cố gây sốc đứng cạnh sự cố chả kém chị thua anh về độ cộm là: Thơ Hoàng Quang Thuận được trang trọng đề cử Nobel Văn chương.
Mênh mông sự cố. Chúng là những tai nạn, và còn hơn thế…
Như công an lập biên bản tai nạn giao thông, các sự cố văn học kia cần đến biên bản. Biên bản ghi nhận nguyên trạng văn học tiếng Việt thời hậu đánh kiểng ra đồng hay nói to xíu, là hậu Cộng sản. Biên bản cần thiết cho nhà viết văn học sử Việt Nam, ở thì tương lai.
Phê bình Lập biên bản đụng ai? – Khắp, cả chốn mô phạm cũng không chừa.
Tôi đếm thừa đầu ngón tay phó giáo với tiến sĩ xông pha trận tiền chống nó, hay núp váy chữ nghĩa mỉa nó. Một đứa con lai mới ra ràng, một cái tên lạ lẫm vừa khai sanh – không khiến các nhà quen đóng thùng giật mình thột, mới lạ. Buồn là, nói như Phạm Công Thiện: Tư tưởng lớn cần có kẻ thù lớn; chớ ở đây gồm toàn anh phó, chú tiến cò ke lốt chốt đâu đâu.
Nói vui, nó [Phê bình LBB ấy] mới ra màn chào khán giả mà đã nhận được lắm tay vỗ nên bộp. Có khán giả còn hô: Mỗi chữ này thôi, Inrasara đáng xếp ghế cao ngồi tót trong văn học sử… Việt Nam. Sau đó, nó [Phê bình LBB ấy] còn được 4 cơ quan đè ra tặng cho giải thưởng, rất oách nữa!
2. Chủ nghĩa Tùy tiện Cham
Tùy tiện là cái vở được mang ra diễn dài lâu, thường trực và khá ăn khách trong thế giới “Chàm mình”. Nó lặp đi lặp lại thành truyền thống lâu đời, khiến cộng đồng muốn bệnh. Khi tôi cho nó một tên khai sanh, cái tên cúng cơm kia xui vài nhân dân tiến bộ Chàm nhăn nhó.
Ở thế triệt buộc, tôi mới cấp vé mời bà con xem mấy vở sau:
– Ba Cả sư Cham đã thống nhất với nhau trước Ông Huyện, vậy mà về nhà mỗi ông làm mỗi khác, đến một vị phải bị chịu đòn rồi mất [là chuyện vô tiền] – thời Tây là vậy, hôm nay cũng hệt;
– Lễ Rija Nưgar, lễ đầu năm và to cồ nhất của cả dân tộc, vậy mà 5 palei làm mỗi khác, với lối giải thích cũng khác đầy ngẫu hứng qua cầu;
– Mảnh đất Pô Riyāk [ngay trung tâm khu Dự án Nhà máy Điện hạt nhân Ninh Thuận 1] chưa quyết định dời, mà palei Ram muốn kéo nó qua Bàu Ngứ, còn vài palei khác đòi nó qua ngồi gần làng Hòa Thủy cạnh biển. Kwik Kwak cãi lộn, Yôn làng Từ Tâm đắc lợi: Cham đất mất, còn chuyện bồi thường thì chả có ma nào thèm quan tâm nữa.
Cả 3 sự cố lớn đó cần làm giấy khai sanh. Tôi đặt cho nó cái tên êm ái lãng đãng nhất có thể: Chủ nghĩa Tùy tiện Cham.
Chớ vài bạn FB Cham giơ tay phản đối, tôi bèn hỏi họ: Các bạn muốn kêu nó bằng TÊN nào thử nói ra nghe cói, thì họ kẹt đạn. Thế mới kẹt! Mà một sự cố, một hiện tượng xã hội không có tên gọi, là hiện tượng CÂM rồi còn gì?
Hoặc dân tộc đó không có kẻ tư tưởng, hoặc gien [suy tư] của nòi này đã tuyệt tự. Chẳng phải sao?
Kết. Ngoài 2 chúng nó, tôi còn khai sanh cho vài đứa khác…
Sau Phê bình Lập biên bản, tôi còn có Lập biên bản như là phê bình, Phê bình mở, Phê bình khai phóng…
Riêng Cham, về Chủ nghĩa Tùy tiện tôi mới khui ra 3, chứ trong túi tôi có cả trăm điển hình tiên tiến. Sau đó tôi còn làm giấy khai sanh cho Tinh thần Sáng tạo Cham, Tinh thần Đất Cham Pangdurangga, Hải sử và Văn hóa biển Cham, Minh triết Cham…