Đỗ Hương thực hiện

Báo Phụ nữ Việt Nam, số Tết 2013

Ngay khi rời quê nhà vào Sài Gòn làm việc, nhà thơ Inrasara đã nuôi ý tưởng và lên kế hoạch chi tiết cho dự án xây dựng Nhà Trưng bày Văn hóa Chăm giữa cộng đồng. Ông tâm sự:

Giống như một bảo tàng nghệ thuật tư nhân – “không gian văn hoá Chăm thu nhỏ” cũng chính là tư gia của tôi ở Mỹ Nghiệp, thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước, Ninh Thuận. Nếu xem văn hóa có 4 vòng, tính từ ngoài vào trong, là: 1. Vật dụng sinh hoạt thiết yếu, 2. Phong tục tập quán, 3. Khoa học, nghệ thuật và văn chương, 4. Đạo lí và minh triết, thì Nhà Trưng bày chủ yếu nhấn vào vòng ngoài cùng. Đó là những cái gần gũi nhất và dễ nhận ra nhất ở một dân tộc. Dựng Nhà Trưng bày Văn hóa Chăm là điều khó khăn. Khó khăn đầu tiên vẫn là… tiền đâu? Thế là vợ chồng tôi phải nghĩ cách làm ra tiền. Tổ chức phục hồi dệt thổ cẩm truyền thống dân tộc đang nguy cơ thất truyền, một công được đôi ba việc. Chúng tôi vừa góp công phục hồi một mảnh văn hóa dân tộc, gia đình vừa có cái ăn, và Nhà Trưng bày Văn hóa Chăm được thực hiện theo đúng kế hoạch. Nhà trưng bày khai trương vào mùa Katê 2010. Tôi lấy tên bà xã đặt tên cho nhà trưng bày, đúng phong cách chế độ gia đình mẫu hệ Chăm: Nhà Trưng bày Văn hóa Chăm Inrahani. Đến nay, ba khu đã hoàn thành, riêng “Tủ sách Cộng đồng” còn dang dở. Đã có 5.000 bản sách, đã có tủ đựng, nhưng nhà đọc thì chưa.

Ông sẽ tiếp tục truyền tải văn hoá Chăm đến những dân tộc anh em bằng văn học nghệ thuật hay còn là các hình thức truyền thông hiện đại khác  như: tổ chức các sự kiện, tour du lịch gắn với đời sống văn hoá, tín ngưỡng của đồng bào Chăm?

Tạm xong vòng nhất, tôi bỏ qua vòng hai (phong tục tập quán Chăm – đã có nhiều nhà nghiên cứu ngoài Chăm và trong cộng đồng Chăm chuyên về lĩnh vực này) để dấn vào vòng ba: ngôn ngữ, văn học và sáng tác văn chương. Ba cuốn Từ điển song ngữ Việt – Chăm, Tự học tiếng Chăm đã xong; bộ Văn học Chăm 10 tập tạm ổn; mươi tập thơ và tiểu thuyết cũng đã ra đời. Nhưng lẽ nào nhắc đến văn học Chăm mà quanh đi quẩn lại mỗi Inrasara!? Thế là tôi và vài trí thức Chăm bày ra đặc san Tagalau. Làm đất cho cỏ mọc. Sau 13 kì đặc san, khi mươi cây bút tài năng đã đủ lông cánh, tôi chuẩn bị bàn giao cho thế hệ trẻ, để dấn vào vòng trong cùng của “văn hóa” dân tộc: Minh triết Chăm. Thật ra, cuốn khảo cứu này đã xong từ hai năm trước, nhưng tôi chưa vội in. Ba năm nữa, có lẽ, sau khi cho nó ra đời, tôi sẽ “về hưu” ở quê nhà. Dành tất cả thời gian và tháng ngày còn lại cho tiểu thuyết. Cộng đồng Chăm có mênh mông câu chuyện để kể với thế giới, mà chưa có ai kể. Tôi tự giao cho mình trách nhiệm đầy hứng thú đó.

Còn tổ chức các sự kiện văn hóa ư? Inrajaka, con lớn của tôi, đang đảm đương khá tốt. Du lịch văn hóa, chẳng hạn. Sáng sớm, đoàn khoảng 20-30 người từ Sài Gòn thuê xe ra miền Trung. 3 giờ chiều tới Chakleng – một làng dệt nổi tiếng của Chăm. Đoàn tự làm cơm và dùng bữa chiều trong làng. Tối, nghe già làng nói chuyện về văn hóa, và thưởng thức tiết mục múa, hát dân ca do Hani cùng phụ nữ trong làng biểu diễn. Ngủ lại các nhà dân trong làng. Sáng, đi thăm các khu di tích và vài làng Chăm tiêu biểu. Ăn trưa tại bãi biển. Tối trở về thành phố.

Thật khâm phục khi nhìn vào khối lượng vạm vỡ những công trình sách, bài viết nhà thơ đã xuất bản, cũng như vô số đầu việc “bếp núc” để phát triển Nhà Trưng bày văn hoá Chăm trong năm 2012. Bên cạnh một tài năng thiên phú, hẳn ông phải duy trì kỷ luật làm việc?

Tài năng thì tôi không biết, chỉ biết rằng tôi là người thích thú làm việc và đam mê công việc. Tôi coi công việc như là một cách chơi. Cuối năm 2001, sau khi thành lập Cty TNHH Dệt may Thổ cẩm Chăm, giao tất cả cho bà xã điều hành, tôi lao vào công cuộc chữ nghĩa. Hết mình cho nó. Đọc, viết, đi, và vài năm qua thêm mục… nói. Tôi ngủ sớm: 9 giờ tối, thức sớm: 4 giờ sáng. Vừa cà phê sáng vừa lướt web xem tin buổi sáng, sau đó bắt tay vào viết. Trong khi nhiều bạn văn chuẩn bị vào ngày mới, thì tôi coi như đã xong một buổi làm việc. Sau điểm tâm, tôi tiếp tục đến 11:30 giờ, là nghỉ. Chiều làm thêm 4 tiếng nữa, như thể khoản phụ. Đều đặn ngày qua ngày, hệt công chức mẫn cán vậy. Chỉ trừ những khi về quê hay công tác tỉnh thành xa (nói chuyện, hội thảo…), thời giờ sinh học của tôi đại khái như thế. Không nên gọi đó là kỉ luật, mà là thói quen. Thứ thói quen thành nếp, khó bỏ. Thêm, chuyển hệ với tôi cũng không là vấn đề. Từ thơ sang tiểu thuyết, từ nghiên cứu sang phê bình… Thay đổi đề tài hay thể loại như một cách nghỉ ngơi tích cực.

Phong cách thơ Inrasara mang đậm tính triết luận – triết luận nghiệm sinh, phảng phất giáo lý nhà Phật. Xin hỏi ông có dành sự quan tâm đối với kinh pháp? Những cảm nhận của riêng nhà thơ trong lĩnh vực Phật học?

Cha tôi hiền như… Phật. Tôi thì không được như cụ. Nhưng có lẽ kiếp trước duyên nợ gì đó với cửa chùa, nên cuối năm nhất Đại học Sư phạm TP Hồ Chí Minh, tôi bỏ ngang giảng đường, xuống tóc lên chùa tu. Đọc kinh với niệm Phật. Toàn kinh “khổ” không à. Hoa Nghiêm, Lăng Già, Bát Nhã… Được năm tháng, vị sư trụ trì gọi tôi lại, bảo: Con còn nặng nợ đời lắm. Hoàn tục đi con. Biết đâu cơ duyên, vài chục năm sau thầy trò mình lại tái ngộ. Thế là tôi “xuống núi” để làm… thi sĩ. Thêm, Ariya Glơng Anak – tác phẩm cổ điển Chăm đẫm tư tưởng Phật Đại thừa mà ông ngoại tôi thường ngâm, ngâm đến tôi thuộc lòng từ khi còn chưa cắp sách đến trường, đã ảnh hưởng sâu đậm đến tâm hồn tôi.

Tôi không xem Phật giáo như một tôn giáo, mà tư tưởng. Tôn giáo dạy và buộc người ta theo, Phật ngược lại: giải – phá – từ bỏ. Từ bỏ trói buộc, giải sân hận, phá chấp… Sau này, tiếp nhận hậu hiện đại, tôi như được chắp thêm cánh.

Xin nhà thơ chia sẻ những ước nguyện tốt đẹp của ông trong năm mới 2013?

Con người bớt tập trung vào bản thân, mà hãy nhìn ra ngoài nhiều hơn. Học biết tha thứ, cảm thông và chia sẻ.

Xin cảm ơn ông!