Từ láy là từ có hai hay bốn tiếng (hình vị), tiếng “láy” lặp lại tiếng chính. Nó lặp lại hoàn toàn hay chỉ lặp lại một phần.
1. Láy
– 2 tiếng: praung prơng (to tát); kahrii kahria (tính toán)
– 4 tiếng: trun trun tagok tagok (lên lên xuống xuống); nau nau mai mai (đi đi lại lại)
2. Láy
– Láy bằng cách lặp lại hoàn toàn: Bhong bhong (đo đỏ); xamơr xamơr ( nhanh nhanh)
– Láy một phần: rami ramik (dọn dẹp); uk damuk (háo hức)
3. Tiếng “láy” không có nghĩa khi nó đứng một mình.
Ví dụ: “lipih” có nghĩa là “mỏng”; còn “lipi” trong “lipi lipih” thì không nghĩa.
– Nó phụ nghĩa làm cho nghĩa mạnh hơn: praung prơng (to tát)
– Hay nghĩa nhẹ và đẹp thêm
“Limơn” là mềm, nhưng khi nói “limi limơn” thì nghĩa đẹp thêm là mềm mại.
“Kalih” là hà tiện, nhưng nói “kali kalih” là tiết kiệm.
Tiếng Chăm là ngôn ngữ đa âm tiết, trước kia từ láy ít phát triển (trong Akayet Dewa Mưno – hiếm từ láy trong khi ở Ariya Cam – Bini – từ láy xuất hiện khá nhiều), sau đó khi tiếp xúc với tiếng Việt, ngôn ngữ nói của người Chăm ngày càng xu hướng rụng trọng âm, từ láy càng phát triển mạnh. So sánh 3 cuốn Từ điển Aymonier – Moussay – Bùi Khánh Thế ở 3 thời điểm xuất hiện khác nhau, ta nhận ra rõ nhất.
Cuốn tự điển tiếng Chăm xưa cũ nhất được viết từ năm nào hả anh Inrasara
Từ điển Chăm được xuất bản theo trình tự thời gian như sau:
E. Aymonier, A. Cabaton, Dictionnaire Cam – Français, Leroux, Paris, 1906.
Bố Thuận, Từ vựng Chăm, bản thảo.
Gérard Moussay (chủ biên), Dictionnaire Cam – Vietnamien – Français, Trung tâm Văn hóa Chàm, Phan Rang, 1971
Bùi Khánh Thế (chủ biên), Từ điển Chăm – Việt, NXB Khoa học Xã hội, H, 1995.
Bùi Khánh Thế (chủ biên), Từ điển Việt – Chăm, NXB Khoa học Xã hội, H, 1996.
Inrasara, Phan Xuân Thành, Từ điển Việt – Chăm (dùng trong nhà trường), NXB Giáo dục, H., 2004.
Anh Inrasara.
Muốn có Tự học tiếng Chăm, Từ điển Chăm-Việt hoặc Từ điển Việt-Chăm có ký tự Chăm gốc, có ký âm bằng mẫu tự latinh hoặc quốc tế thì mua ở đâu? (ở Huế không có). Có thể online hoặc dowload được không?
Xin cám ơn.
Bạn Xuan Dinh thân
Cuốn Tự học tiếng Chăm và Từ điển Việt Chăm dùng trong nhà trường (có chữ Chăm truyền thống) có bán ở Nhà Trưng bày Văn hóa Chăm Inrahani – làng Caklaing – Ninh Thuận, và Cty TNHH Dệt may Thổ cẩm Chăm Inrahani tại 205/38 Thoại Ngọc Hầu, Ph Phú Thạnh, q Tân Phú, TP HCM.
Bạn có thể liên hệ mua.
3 cuốn Từ điển kia đã hết.
Thân
Bài viết vắn quá, có thể triển khai rộng hơn và kĩ hơn. Thân mến.