Sài Gòn, 23-7-2010
Anh Vũ Hùng thân mến
Chăm hay Chàm? Một vấn đề đáng ra đã không là vấn đề, nhưng được lặp đi lặp lại đến nhàm và nhảm.

* Khoái hoạt – Photo Inrajaya.
Thư của anh gởi cho Inrasara ngày 23-7-2010, như sau:

Chào anh Inrasara
Tôi có xem một số bài nghiên cứu về Chăm trên trang web inrasara.com. Có hai vấn đề xin trao đổi thêm với anh, rât mong anh phản hồi.

1. Nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Tỷ đã phản ứng gay gắt, cho rằng tộc danh Chàm mà ông Nguyễn Thành Thống nêu là mang tính miệt thị, phải gọi đúng là Chăm như ngưòi Chăm tự gọi. Tôi biết rằng tên gọi Chăm chính thức của Nhà nước ta có từ năm 1979 và cũng phải thống nhất như vậy, phù hợp với cộng đồng Chăm. Bản thân tôi luôn sử dụng tên gọi Chăm. Tôi đồng ý, có một số tên gọi về dân tộc Chăm không được dùng, ảnh hưởng đến đoàn kết dân tộc. Chắc anh đã có những lần đi thực tế một số tỉnh miền Trung, trong đó có Quảng Nam, anh có ghi nhận rằng khá nhiều địa phương ở đây hay gọi là Chàm, họ nói một cách tự nhiên, không hàm ý miệt thị? Anh có cho rằng cách gọi Chàm là do họ đọc trại ra từ chữ Chăm hay không? Theo anh cách gọi Chiêm hay Chiêm Thành có hàm nghĩa như miệt thị và tại sao?

2. Tôi đọc trang web của anh không thấy nhà nghiên cứu có tên Bố Thuận. Anh có thể cho tôi vài thông tin về nhà nghiên cứu này.

Tuy chưa có dịp gặp anh, xin chân tình trao đổi với anh vài vấn đề trên. Rất mong có quan hệ trao đổi như trên với anh.
Vũ Hùng

Ở đây tôi chỉ đề cập đến câu hỏi 1.
Vậy Chăm hay Chàm, là đúng?
Xưa nay, dân tộc [Cham] này được người Kinh (Việt) gọi bằng Hời, Người đàng thổ (khác với Người đàng quê là người Việt) Chàm hay Chà, chứ chưa có từ Chăm. Có lẽ vấn đề xuất phát từ bài viết của một nhà nghiên cứu chưa hiểu thấu đáo vấn đề, nên mới ra “nông nỗi”!
[Biết thêm: Đặng Nghiêm Vạn trong một bài viết trên tạp chí Dân tộc học (?) cũng đã rất sai khi cho rằng gọi Rađê là xem thường người Êđê. Có vậy đâu! Chăm xưa nay gọi dân tộc này là Rađaiy (phát âm Ra-đe); người Pháp khi đến vùng này cũng đã dùng từ đó: Rhade. Có xem thường ai đâu].

Có 3 mấy điểm cần suy nghĩ.
– CHÀM là do phiên âm chữ CHAM (hay CAM) trong akhar thrah (chữ truyền thống Cham viết không có dấu âm pauh thơk), đọc là “cham”. Cả người Thái, người Lào hay Khmer cũng đọc là “cham”. Nhưng do người Cham vùng Panduranga phát âm nặng hơn nên CHAM thành ra CHĂM (viết chữ truyền thống có pauh thơk). Việc phát âm trong mỗi phương ngôn xảy ra chuyện nặng nhẹ không là vấn đề.
– Trong vốn từ Việt suốt miền Trung, không có CHĂM mà chỉ có CHÀM là vậy: Tháp Chàm, Cù lao Chàm, giếng Chàm (hay giếng Hời), vàng Chàm,… Ngay cả nơi người CHAM sống hiện nay cũng có mặt cả khối địa danh liên quan đến CHÀM: Phan Lí Chàm, Ma Lâm Chàm, thành phố Phan Rang – Tháp Chàm…
– Và trước 1975 người CHAM bản xứ vẫn dùng thuật ngữ này trong mọi lĩnh vực: Trung tâm văn hóa Chàm, Nội san Panrang, tiếng nói của cộng đồng sắc tộc Chàm – Ninh Thuận (do học giả Cham là Thiên Sanh Cảnh chủ bút), Từ điển Chàm – Việt – Pháp, Dân tộc Chàm lược sử (của 2 tác giả Cham Dohamide – Dorohiêm). Còn tất cả công dân Cham đều được ghi trên thẻ căn cước là Người Việt gốc Chàm. Không ai bảo như thế là phân biệt đối xử gì gì cả!!!
Cả người viết bài này (Inrasara) năm 1994 vẫn có một tiểu luận đăng trên tạp chí Văn học: “Ca dao – Dân ca, tiếng nói trữ tình của dân tộc Chàm”. Tôi phân biệt đối xử với chính tôi à? Một nhà thơ mang hai dòng máu Việt Cham đất Tây Ninh lấy bút danh: Khaly Chàm.

Từ Chiêm cũng thế cả: lúa Chiêm, “Chiêm nhân” là bút danh của người làm thơ Cham, rồi “
Hỡi em chiêm nữ em ơi, nhìn chi chân trời…” (lời ca khúc Đàng Năng Quạ)….

Tạm kết. Chàm hay Chiêm có khi còn nguyên bản, còn truyền thống nên, chính xác hơn Chăm nữa.
Như vậy đủ cho ta thấy, một hiểu biết sai lệch, nhưng khi người phát ngôn là nhân vật nổi tiếng và có chức quyền thì nó có trọng lượng. Từ có trọng lượng biến thành nghị quyết cách nhau không xa. Từ đó “quần chúng” nghe theo chẳng có chi lạ cả.
(Lưu ý thêm: Mấy năm qua, vài vị khoa bảng Chăm không phải chuyên ngành ngôn ngữ học đã có những nhận định đầy bất cập về ngôn ngữ Chăm, qua đó lôi kéo không ít người nghe theo, cũng thể theo hệ luận đó. Dù nỗi nghe theo này chỉ xảy ra trong thời gian ngắn nhưng nó cũng đã gây xôn xao dư luận).

Còn phê phán của Nguyễn Văn Tỷ dành cho Nguyễn Thành Thống là nhằm vấn đề chính là các sai lầm to của ông Thống; riêng Chăm hay Chàm chỉ được ông thêm vào cho có gia vị. Một gia vị vốn sai từ gốc, nhưng nó chỉ là gia vị, nên chúng tôi đã bỏ qua không bàn tới chi tiết đó.

Thân
Inrasara