LÊ ANH HOÀI
Họ và tên dùng làm bút danh.
Sinh ngày 31-10-1966 tại Hà Nội; quê nội: Quảng Nam, quê ngoại: Phú Thọ..
Hiện sống và làm việc tại Hà Nội, biên tập viên báo Tiền phong.
Tác phẩm đã xuất bản:
– Những giấc mơ bên đường, thơ, NXB Văn học, H., 1999.
– Chuyện tình mùa tạp kĩ, tiểu thuyết, NXB Đà Nẵng, 2007.
– Không lạc loài, tự truyện, NXB Hội Nhà văn, H., 2008.
– @ Tình, tiểu thuyết tái bản có sửa chữ và bổ sung, tên cũ Chuyện tình mùa tạp kĩ, NXB Văn học, 2009.
– Tẩy sạch vết yêu, trập truyện nắhn, NXB Văn học, H., 2010.
Thơ đăng trên damau.org, vanchuongviet.org và tienve.org.

*
MẢNH MẢNH MẢNH LÊ ANH HOÀI NHẬP CUỘC CHỊU CHƠI

Là nghệ sĩ có nghĩa là nhập cuộc chịu chơi, vô phân biệt. Nhất là trong thời đại toàn cầu hóa. Bao nhiêu chân trời mở ra trước ta với bao nhiêu phương tiện. Người nghệ sĩ nhập cuộc và mời gọi mọi người cùng nhập cuộc chơi. Chơi hết mình, thể hiện hết mình. Bằng ngôn ngữ chữ viết lẫn ngôn ngữ thân thể, trong cuộc sống hay trong nghệ thuật.
Cuộc sống đương đại, ta bắt gặp một nghệ sĩ như thế: Lê Anh Hoài.

Lê Anh Hoài nhà báo và blogger Bupbebangbot(1).
Một Lê Anh Hoài nhà báo là đương nhiên rồi. Hay Lê Anh Hoài chủ nhân blog bupbebangbot nóng hổi thời sự văn chương và xã hội qua cảm thức hậu hiện đại bằng lối viết đặc trưng Lê Anh Hoài, là hiện tượng lồ lộ. Đó là một nhập cuộc biểu lộ thái độ của nghệ sĩ trước cuộc sống và nghệ thuật. Nó là một phần không thể cắt rời của con người nghệ thuật Lê Anh Hoài.

Bằng thái độ nghệ thuật và hành động nghệ thuật hết mình.
Từ Lê Anh Hoài nghệ thuật thị giác…
“Tôi là cột điện”, tác phẩm trình diễn (performance art) tại Hà Nội, 6-2008, nằm trong dự án “Ra đường” do Ngô Lực khởi xướng. Là tác phẩm độc lập về ý tưởng, không phụ thuộc về tài chính hay bất cứ điều kiện gì. Nghệ sĩ đứng trên vỉa hè, những người chứng kiến cây cột điện – người này tự do viết chữ, dán (quảng cáo, rao vặt), dựa lưng, có cả một cháu bé tè vào…
Thông qua một vật rất phổ biến trong đời sống người Việt Nam, nghệ sĩ muốn thay đổi góc nhìn về nó, phả vào nó cái nhân tính để đánh thức nhân tính con người. Tác phẩm tham vọng đánh thức cái nhìn của cộng đồng với nghệ thuật đương đại, với những cách biểu đạt mới, không gian mới.
“Tiến lên”, tác phẩm sắp đặt (installation art), tại 25 Studio, Hà Nội, tháng 7-2009. Với những mũi tên bằng chất liệu sắt rỉ trong khắp khán phòng, và một miếng sắt cỡ 1m x 2m (cùng chất liệu sắt rỉ) treo trên tường, các nghệ sĩ mỗi người, mỗi nhóm mong muốn tiến lên theo cách của mình. Vậy hãy tôn trọng mọi ý hướng đó. Tác phẩm ẩn chứa sự giễu nhại câu cửa miệng của không chỉ của quan chức Việt Nam, mà còn của cả xã hội hậu Xã hội chủ nghĩa này: “Tiến lên!”
Hay “Đồng Cu”: cùng thực hiện với hai nghệ sỹ Lê Nguyên Mạnh và Nguyễn Hồng Phương. Đây là một tác phẩm tổng hợp giữa trình diễn (performance art), sắp đặt (installation art), vẽ trên cơ thể (body painting), trên nền chủ đạo là âm nhạc pha trộn giữa hát văn, nhạc vũ trường (dance DJ), nhạc bán cổ điển (semi classic)… tại Hà Nội, tháng 9-2009.
Các nghệ sĩ mượn hình thức lên đồng để đưa lên quan niệm của mình về xã hội Việt Nam đương đại. Dù hình thức chính vẫn là hát văn, có hương khói phụ trợ, nhưng bối cảnh đã hoàn toàn khác (k diễn ra ở đền phủ mà trong một khu vườn); không còn yếu tố tâm linh mà thậm chí ngược lại, có sự giải thiêng (nhảy dance ngay trên chiếu đồng…)(2).

đến Lê Anh Hoài văn học…
Từ viết trao đổi – phê bình, từ sáng tác truyện ngắn đến tiểu thuyết, kịch hay thơ, Lê Anh Hoài chơi tất.
Từ Lê Anh Hoài tiểu thuyết…
Một mớ chuyện tình [yêu, dục] với những chi tiết tréo ngoe dẫn đến cảnh ngộ trớ trêu có mặt đầy tràn trong Tình yêu thời tạp kĩ. Ngay tại hồi thứ nhất, ta đụng chuyện kể của Hà: “Sao lúc ấy, cô cứ rướn lên!”. Thế là bỏ nhau. Sang hồi thứ 3, độc giả tiếp tục bắt gặp chuyện kể khác của Hà: “Chị ra tưởng anh chết rồi liền mang dép anh về”. Hệ quả: bái bai không ngoảnh lại. Cả chuyện của một Hậu “đào hoa và khinh mạn” tuyên đến ba mươi đàn bà con gái đủ ngành nghề, xinh lẫn xấu, nền nã con nhà hay cư xử bạt mạng… , “đã có với tao một cuộc tình”!
Bao nhiêu là chuyện lăng nhăng, nhí nhố. Rất hợp với báo chí – loại báo lá cải, hợp hơn nữa với tiểu thuyết diễm tình đang tràn ngập thị trường sách báo, sẵn sàng tư thế giải muộn mấy chị bán siêu thị, mấy cô tiểu thư đời mới giết thì giờ. Càng thích hợp hơn, khi chúng được đặt xen kẽ với các bài hướng dẫn tâm sinh lí cho tuổi mới [hay đã] lớn, kiểu như: Tác dụng chữa trị của loại hình hát karaoke (tr.120), Kinh nghiệm điều trị lậu (tr.207), Hướng dẫn đêm tân hôn (Hồi thứ 3), năm điều bạn gái cần biết (tr.35-36), tám cách nhận biết một tình yêu đích thực (tr.46-47),… đính kèm nhân vật ngài giáo sư Lương khả năng giải đáp thập cẩm thắc mắc, từ chuyện tạp nham đến vấn đề được xem là trọng đại là Phật học!
Lê Anh Hoài của Tình yêu thời tạp kĩ lập chương hồi tiểu thuyết để giễu chúng. Tất tần tật…(3)

cho đến Lê Anh Hoài thơ
Tại sao không?

“Tôi nghĩ cản trở lớn nhất hiện nay về cả hai phía là thái độ chính trị hóa văn chương nói riêng và văn nghệ nói chung. Đáng nói, đây là thái độ chính trị cũ kỹ và lặt vặt. Rất nhiều khi, người ta nghi ngại, dè bỉu, thậm chí chụp mũ, đả đảo hay ngược lại – tung hô một tác phẩm hay một tác giả là vì cái được gọi là thái độ/ tuyên ngôn/ thông điệp gì đó mang màu sắc chính – trị – mì – ăn – liền (có thật hoặc được tưởng tượng ra).
Biết rằng “Không chính trị cũng là một thái độ chính trị”, nhưng tôi vẫn muốn nhấn mạnh: với tư cách nhà văn – nghệ sĩ, tại sao chúng ta không tập trung khám phá cuộc sống con người với tất cả những ái ố hỉ nộ, thất tình lục dục của nó? Tại sao chúng ta không chú tâm tôn vinh cái đẹp và làm nghệ thuật? Tại sao chúng ta không bỏ lại và quên đi những rào cản xuất phát từ những định kiến và những mặc cảm?”(4)

Vì một ngày mới đã đến mà ngày cũ chưa qua
Vì một chuỗi ngày trước đó vẫn còn sống từng mảnh từng mảnh
Tôi đã sống? Quả thật đã sống hàng chục năm?
Có hàng ngàn người đã gặp tôi, còn lưu lại những mảnh của tôi trong ký ức họ?
Thỉnh thoảng tôi gặp một trong số họ, những người lưu – mảnh – tôi
Tôi nhận ra họ cũng là những mảnh mảnh mảnh mà tôi thu lượm được.

… Tôi ngồi đây nghĩ những chữ viết ra hàng ngày như châu chấu như cào cào như chuồn chuồn bay lơ lửng
Những cơm ăn nước uống bụi hít những chuông rung email chat chit hẹn hò nhăn nhó phóng xe trên phố còi đâm phanh rít
Nhân vật của tôi chiếm chỗ não thùy sống cùng tôi mưu sinh toan tính kết bạn làm tình

Những màu sắc bóng hình âm thanh cuộc đời như installation, như video art
(“Mảnh mảnh mảnh“)

Thức nhận “những màu sắc bóng hình âm thanh cuộc đời như installation, như video art”, như chữ nghĩa, như thơ ca, “như ngôi sao, như hoa mắt, như ngọn đèn, như huyễn thuật, như giọt sương, như bong bóng, như giấc mộng, như tia chớp, như làn mây, những gì bị tạo tác trở thành đều phải được nhìn thấy như thế”(5); đồng thời thức nhận sâu thẳm định phận nghệ sĩ “mảnh mảnh mảnh” giữa trùng trùng khuôn mặt người trong “thiên địa chi du du” này, Lê Anh Hoài đã thể hiện một tâm thức mở, tinh thần chịu chơi để chơi trọn vẹn trò chơi do mình bày ra.

Chủ nghĩa hậu hiện đại quyết đánh đổ những “đại tự sự” grands récits (từ dùng của Lyotard), để thay vào đó bằng “tiểu tự sự” petits récits. Cá nhân “mảnh mảnh mảnh” kể chuyện về mình, suy tư, phản ứng hay hành động một cách riêng tư trước vấn đề rất cụ thể mà thế giới đặt ra cho mình/ cộng đồng mình.
Mảnh mảnh mảnh này không lo lắng cho cả thế giới, nó chỉ lo lắng cho nó thôi, bởi nó cũng là một thế giới. Khi nó lo lắng cho nó cách rốt ráo, nghĩa là nó đã lo lắng cho thế giới rồi. Nó bày ra trò chơi cho nó, vì nó, nó chơi trò chơi đó, chơi hết mình. Nó biết thế giới không phải chỉ có mỗi nó, nó với trò chơi duy nhất. Bởi, bên cạnh nó và cùng tham gia trò chơi thế giới le Jeu du Monde (chữ dùng của Heidegger) với nó còn có những “nó” khác. Những “nó” này đang chơi trò chơi của họ. Nhưng chúng không hề tin tất cả trò chơi nhỏ ấy là mảnh vụn của trò chơi vĩ đại nào đó, trò chơi của Chúa chẳng hạn; hay của quy luật biện chứng nào đó con người nghĩ ra, manh tâm áp đặt nó cho nhân loại hay, mơ tưởng rằng thế giới đã/ phải như thế!.
Nhập cuộc chơi ở đây và lúc này, tại sao chúng ta không chứ?
Với tinh thần đó, xin mời bạn đọc đi thẳng vào thơ Lê Anh Hoài.

Sài Gòn, 30-11-2009.
________________

(1) Hiện nay Lê Anh Hoài là biên tập viên báo Tiền phong cuối tuần, là chủ nhân blog bupbebangbot.
(2) Tài kiệu do Lê Anh Hoài cung cấp.
(3) Xem thêm: Inrasara, “Lê Anh Hoài và lối viết tạp kĩ”, đọc Chuyện tình thời tạp kĩ, tiểu thuyết của Lê Anh Hoài, NXB Đà Nẵng, 2007, báo Người Hà Nội, 28-9-2007.
(4) Lê Anh Hoài trả lời phỏng vấn Hội luận văn chương, Vanhocvietnam.org, 26-2-2008.
(5) Bài kệ của Kinh Sấm Chẻ, Phạm Công Thiện dịch, trong Nietzsche, Tôi là ai?, Phạm Hoàng xuất bản, Sài Gòn, 1969, Phần Phụ lục.