NGƯỜI CHĂM HỌC NHƯ THẾ NÀO
qua truyện cổ Đi tìm học bán vợ
Thư cho bạn trẻ 17.
Sài Gòn cuối năm 2005.
Một người nông dân hiền lành, có vợ và đứa con trai mười hai tuổi. Đang sống rất yên ổn và hạnh phúc, bỗng một hôm ông nẩy ý định đi tu. Ý tưởng nung nấu mãi để một năm sau ông quyết định tìm đến một guru Bàlamôn nổi tiếng nhất vùng để học đạo. Vị sư nói:
– Dạy ngươi kinh sách thì ta lại phải học thêm gấp hai lần ngươi. Ta đã già, không có của cải gì cả.
Không chần chừ, người nông dân bảo:
– Nhà con có một mẫu ruộng, con sẵn sàng hiến cho guru.
– Ta không có trâu để cày.
– Con có cặp trâu đã thuần.
– Ta cũng không có người chăn trâu.
– Con có đứa con trai khỏe mạnh, người nông dân nói sau giây lát ngập ngừng.
– Ta sống cô đơn, không có ai lo cơm nước.
– Con nguyện lo cho guru.
– Không, ta và ngươi dành tất cả công sức và thời gian cho học tập và tu luyện.
– Nhà ngươi có vợ chứ? Vị sư hỏi sau một hồi im lặng.
Người nông dân suy nghĩ rất lung, cuối cùng ông nói dạ một tiếng vừa đủ cho người đối diện nghe.
Hôm sau, người nông dân đi qua nhà vị sư Bàlamôn cùng với tất cả tài sản và hai người thân yêu của mình.
Một, hai rồi ba tháng, người học trò chỉ được phân công chép một bản kinh duy nhất. Lần một, lần hai, ba… vị sư Bàlamôn đều lắc đầu và bảo chép lại. Đến lần thứ bảy, guru nói:
– Được rồi, lòng con không còn bợn bụi trần. Ta có thể truyền dạy cho con tinh hoa của giáo lý Bàlamôn.
Ba năm trôi qua. Sau một buổi thiền định, vị sư nói với đồ đệ:
– Vụ gieo cuối cùng đã mãn, con có thể cho cháu dắt trâu về.
Nửa năm sau, vị sư nói:
– Vụ gặt cuối cùng đã xong, bây giờ phần mẫu ruộng lại thuộc về con.
Rồi sáu tháng sau, guru lại bảo:
– Bữa tiệc cuối cùng đã tàn, người vợ của con có thể về nhà. Và cả con nữa, bài học cuối cùng đã dứt, con không phải cần đến ta nữa.
– Thưa thầy, con xin ở lại suốt đời cùng thầy.
– Không, con phải tự đi một mình. Để sau này con còn phải làm thầy. Cả ta, ta cũng không cần đến con nữa.
Vị sư già nói xong, quay lưng bước nhanh về phía núi.
Thử xem xét vài ý nghĩa/cách hiểu của Chăm về việc hạc ngày xưa.
1. Người học sẵn sàng trả giá đắt nhất cho việc học của mình. Để sở hữu tri thức, người học dám hi sinh, cả hi sinh điều không thể hi sinh: vợ, con,…
Trong lịch sử Thiền học, nhiều thiền sư còn phải trả giá bằng tính mạng của mình nữa!
2. Học, không phải để mưu lợi mà là học để biết. Đây là tinh thần thiện tri thức đúng nghĩa: tình yêu tri thức, tình yêu sự minh triết. Chỉ học như vậy, chúng ta mới đạt đến minh triết thực sự. Ví dụ: nếu ta yêu tiếng Chăm, ta học nó; chứ không học vì nó có hứa hẹn cho ta có cái gì bỏ vào nồi không / buh tamư gauk lisei. Chúng ta có thể tìm thấy tinh thần này trong Kinh Hoa Nghiêm của Phật giáo.
3. Thầy, không buộc trò phải làm nô lệ mình: nô lệ vật chất nhất là, nô lệ tinh thần. Khi trò đã khôn lớn, hãy bỏ thầy mà đi. Hãy đi một mình, và Thầy phải đuổi đi, trò để trò dám và biết đi một mình. Như một Thiền sư: “Gậy mình mình vác, đường mình mình đi, giữa đồi núi trập trùng!”
Hãy chính Đức Phật: Con hãy rời bỏ ta, đừng tin tưởng vào sách vở, vào kinh Phật, cũng đừng tin tưởng vào cả ta nữa,… và hãy tin tưởng những gì mi từng trải, kinh nghiệm và cho là đúng mà thôi”.
Đấy, ông bà Chăm đã có lối suy nghĩ tuyệt chiêu như vậy đó.