Chúc mùa Ramưwan an lành!
“Ngu gì không làm, ngu gì không đầu tư” – Chủ tịch Hoa Sen Group tuyên như vậy tại đại hội cổ đông, về Dự án Thép Cà Ná. Một tuyên bố thiếu chất… quý tộc.
Ba câu hỏi: Thế nào là tinh thần quý tộc? Đâu là môi trường cho giới quý tộc tồn tại và phát triển? Và tinh thần ấy biểu hiện ở đời thường thế nào?
Truyền thống nào bất kì đều cần đến sự trui rèn trì trì tuần tự nhi tiến, qua sàng lọc của bộ máy thời gian và con mắt người đời. Tinh thần quý tộc không khác, nó cần đến độ sâu và dài – ở cá nhân, gia đình và tầng lớp. Tục ngữ Việt:
“Không ai giàu ba họ, chẳng ai khó ba đời”
Không sai. Tại sao? – Ca dao trả lời:
“Con vua thì được làm vua
Con sãi ở chùa thì quét lá đa
Bao giờ trời nổi can qua
Con vua thất thế lại ra quét chùa”.
Môi trường lịch sử Việt Nam không có và không tạo độ sâu, dài cho truyền thống quý tộc, thì khó tạo nên dòng họ, tầng lớp có tinh thần quý tộc.
Chiến tranh loạn lạc, kẻ thiên tài từ tầng lớp “áo vải cờ đào” nổi lên dựng triều đại mới. Lên ngôi, chuyến đi kinh lí, nhác thấy bóng xinh xắn cô gái quê ngoài nương, nhà vua cưới về làm thiếp, sinh con đẻ cháu. Trăm năm sau, tầng lớp ưu tú chưa hình thành thì “trời nổi can qua” kéo triều đại sụp đổ. Cứ thế…
Thế nên, thi thoảng ở ta bật lên cá nhân “quý tộc”, chứ làm nên một tầng lớp thì chưa. Lịch sử Pháp hay Anh rất khác. Cham cũng hơi khác, qua lối tổ chức xã hội khác. Tập cấp Bà-la-môn đứng cao, trên cả vua chúa là một.
Triều đại này đổ triều đại khác lên thay, tập cấp Bà-la-môn vẫn ở đó, trên thượng tầng của tổ chức xã hội. Nỗi này có thể sai lầm và tai hại ở đâu đó, điều được nhất là tầng lớp quý tộc luôn tồn tại xuyên thế hệ.
Nơi đó, tinh thần quý tộc có mặt.
CEO nhà sở hữu vạn lạng vàng, thể thân váy áo hàng hiệu mà ăn nói thô tục, thì không thể là quý tộc rồi. Quan tham ăn của dân không từ thứ gì, ở thì biệt thự, đi là xe sang, đến lúc đứng trước vành móng ngựa lại khóc lóc nước mắt nước mũi bét nhè, thì còn dưới cả đẳng “paria”.
“Phú quý bất năng dâm, bần tiện bất năng di, uy vũ bất năng khuất” – hô vậy thì cao quá. Vài câu hỏi đơn giản hơn đặt ra:
Khi có tiền, thứ tiền dễ kiếm, bạn làm gì? Khi có quyền bính trong tay, bạn hành xử với thuộc cấp ra sao? Lúc thất thế, hoặc rơi vào vòng túng quẫn, cùng cực; khi ở chỗ không có ai, hay lúc ở không, thái độ bạn thế nào?
Đó chính là thách thức như lửa thử vàng cho Tinh thần Quý tộc.
Cha tôi nông dân vô sản toàn phần, con của một thầy cao đạo – một chữ quốc ngữ không biết, vẫn hành xử rất ư là quý tộc. Từ nếp ăn, ngủ, cho đến lời lẽ. Để nuôi anh em tôi ăn học, mẹ thuê 2-3 lượt “đứa chăn trâu”. Trước khi bới cơm cho cả nhà dùng, cha luôn kêu mẹ chia phần trước cho “người ở”, lồng bàn đậy lại cẩn thận.
Đó là hành xử quý tộc, ở cấp độ đời thường.