* Cầu bên sông Tiêu Tương.

25 năm làm nên 1 Quan họ: Cuốn tiểu thuyết mới đang được khởi động…

1. Sử gia Tạ Chí Đại Trường tạo một gợi hứng ban đầu:
Năm 1044, 5.000 tù binh Chàm được nhà Lí bắt ra Bắc. Năm 1069, con số tù bình lên đến 5 vạn người. Họ đi đâu, và đang ở đâu?
Xã Nam Sơn, huyện Quế Võ, vùng Bắc Ninh là vùng thứ ba tập trung tù binh Chàm của Lí được Lê Văn Hưu (1272) xác nhận thêm địa điểm là ở vùng Bắc Ninh…
Cây Cột đá chùa Giạm còn lại ngày nay ở xã Nam Sơn, huyện Quế Võ mà ta nhìn ra là một mukhalinga mang dáng dấp Việt Hán…
Dân ca quan họ Bắc Ninh được nhà nghiên cứu âm nhạc dân tộc cho là có nguồn gốc từ dân ca Chàm…

* Nghệ nhân Quan họ cao tuổi nhất: 94.

2. Tôi đã đọc vài công trình nghiên cứu dày dặn cũng như rất nhiều bài viết liên quan đến Quan họ, nhưng rồi thất vọng. Đúng là các nhà nghiên cứu! Nghiên cứu cái xác chết cũng không nên thân.

* Nữ nghệ sĩ Quan họ thế hệ mới.

3. Tôi phải trở lại với đời thực. Hai lần đi vào đời sống người Quan họ, hát cùng họ, nhìn cách ứng xử của họ, nghe giọng họ nói, tiếng họ cười, cái liếc mắt của họ. Tất cả gợi tưởng tượng cho tôi ngàn lần hơn các trang nghiên cứu bàn giấy.
Trên đây là vài hình ảnh về cuộc trở về lần thứ hai ở miền Quan họ.