canh sinh viên, rau muống, mì ấn độ
coi chừng bọn cờ đỏ
khoa học & đời sống, loa phường
rầy nâu hại lúa nhiệt đới
tất cả cho sản xuất, tất cả vì xã hội chủ nghĩa, vì hạnh phúc của
nhân dân đời tem phiếu
nhất nước nhì phân tam cần tứ giống
lao động là vinh quang lang thang là chết đói hay nói là
ở tù lù lù thì lên kinh tế
kinh tế mới & trại cải tạo
sổ gạo & nụ cười của cô cán bộ mậu dịch
công nghiệp hóa & hiện đại hóa
đất nước xe than dễ để khó đề
khi đi người dziệt khi dìa người miên
tập đoàn sản xuất, thí điểm hợp tác xã nông nghiệp
ba khoán, khoán sản phẩm, khoán trắng, ăn chia theo công điểm
đóng công lao động xã hội chủ nghĩa
rừng vàng biển bạc, làm theo năng lực hưởng theo
nhu cầu đọc báo đầu giờ & họp kiểm điểm cuối tuần
thằng hét, nít hay rút gì gì cũng phải nộp lên
cả sách học tiếng thằng mĩ nữa
sao cán bộ như ông mà đi cất giấu mấy thứ này
đứa nào vừa chơi cục gạch của ông
vượt biên & những viên xuyên tâm liên
thép đã tôi thế đấy
giống lúa a3, ruộng xâm canh ăn nước trời
tám lạng bảy thịt heo, cách mạng đào lộn hột, pôn pốt iêng sơry
hội thao quốc phòng & hội khỏe phù đổng
bbc là bê ba xu gây hoang mang tin thất thiệt đổi tiền
kiểng lệnh đội sản xuất
basudin, bassa, npk & phân xanh
bóng đá phong trào & văn nghệ quần chúng
vài nét về văn hóa lào
mực đông lạnh xuất khẩu
võ đại tôn, tàn quân fulro, bọn bành trướng bá quyền bắc
kinh những đôi mắt mang hình viên đạn
cáp duồn, bệnh giang mai & phó tiến sĩ hữu nghị
vac, bia phú thọ, lốp xe đạp đồng nai
anh hùng phạm tuân vừa bay vào vũ trụ đồng chí chưa nghe đài sao
giá lương tiền & xi măng phương hải
những việc cần làm ngay
ăn theo & viết theo
hai lên ba xuống & ba dòng thác cách mạng
bia ôm & cái lồn
mỗi ngày tôi chọn một niềm vui
từ ấy
___________________________
Chú thích:
– canh sinh viên, mì Ấn Độ: thời 76-80 xơi một lần là trọn đời nhớ.
– rau muống: bổ hơn cà rốt và mọi loài rau trên trái đất cộng lại.
– loa phường: tết 2006, khi sương sớm còn đọng trên nệm cỏ, lang thang Bờ Hồ giữa lòng thủ đô, tôi vẫn còn nghe loa phường quang quác.
– bọn cờ đỏ: thời cấp III thì đó là nỗi ám ảnh, nhất là với mấy đám học sinh cá biệt; hãi hơn cả là loài cờ đỏ mang trọng trách bảo toàn thành tích phong trào thi đua lớp.
– Khoa học & Đời sống: chuyên san ăn khách hết biết.
– rầy nâu hại lúa nhiệt đới: vào năm 1978 ba mùa liên tù tì làm chới với kiếp nông dân quê tôi; trong đó có anh bạn vong niên vĩnh viễn từ bỏ sự nghiệp lấy vợ.
– tất cả cho sản xuất, tất cả vì…: suốt đoạn đường từ nhà trọ đến trường Nguyễn Trãi nơi tôi học, khẩu hiệu đỏ thay đổi theo mùa; tôi thuộc lòng tất cả ở cửa miệng và đọc diễn cảm cho bạn bè nghe đầy hứng khởi bằng nhiều giọng khác nhau.
– nụ cười của cô cán bộ mậu dịch: ở đó mà đùa!
– xe than dễ để khó đề,…: ca dao thời xe than.
– ba khoán, khoán sản phẩm, khoán trắng, ăn chia theo công điểm, đóng công lao động xã hội chủ nghĩa, hai lên ba xuống…: mấy vụ này tôi kinh nghiệm đầy, ai chưa hiểu cứ biên thư để tôi giải đáp thắc mắc. Một kỉ niệm rất đáng rút kinh nghiệm. Trong bài thơ “Những bước chân xa” có câu:
Ra đi từ nỗi khát của đống rơm hoang
từ nỗi trâu già nhớ đất xâm canh
đăng ở tạp chí Thơ. Nhà thơ Khế Iêm qua Mỹ chưa quá độ Tập đoàn sản xuất lên Hợp tác xã N2, chưa thấm đòn hệ lụy bởi hạn từ này, nên đã biên tập nó thành:
từ nỗi trâu già nhớ đất thâm canh
Thâm canh thì trâu già nghe tới đã vãi đái rồi nói chi ngồi mà nhớ nhung xa vắng. “Xâm canh” là đất sở hữu hợp tác xã nhưng nằm trong diện tích của làng, xã khác có khi xa đến hơn chục cây số. Mình vẫn canh tác và thu hoạch nó, nhưng tại đó xảy ra muôn vàn rắc rối trong tính công điểm với thủy lợi phí, thuế má, v.v… Thuở tôi kế toán trưởng HTX N2 Mỹ Nghiệp, làng có 2 mẫu thuộc diện “ruộng xâm canh ăn nước trời” trời ơi này, suốt năm ròng mỗi tuần hai bận họp, vấn đề của nó luôn chiếm mất 1/2 thời gian. Mà thời giờ buổi họp HTX của thời xa vắng đó kéo dài cứ đến gà gáy canh một. May mà có cuộc chuyển đổi sang Ba khoán, không thì không biết bao giờ mới xong buổi họp. Ruộng ăn nước trời thì mỗi năm có một vụ, sướng quá đi chớ, trâu già nhớ thì đúng logic rồi. Đó là chưa kể đến nỗi lòng tha hương thương về cố quận cùng bao kỉ niệm với mấy nàng Pataih nguấy đuôi đon đả, thơ mộng (sai sót này của anh Khế Iêm thuộc vào diện chuyện 9 năm mới kể).
– thằng hét, nít hay rút: ý nói Heidegger, Nietszche, Larousse.
– thêm chú thích về thằng. Anh bạn nông dân lần đầu vào thành phố được tôi đưa đi tiếp cận với giới văn nghệ sĩ và giới kinh doanh. Về, anh mãi “trăn trở” mang thắc mắc ra hỏi tôi: – Sao ai người mình cũng kêu thằng vậy nhỉ, thằng Sing, thằng Mã,…? – Bạn hỏi họ đi, tôi nói. Ba năm sau, anh khái quát: – Việt Nam mình cần thêm khái niệm văn hóa thằng vào bộ sưu tập, ông à.
– đọc báo đầu giờ & họp kiểm điểm cuối tuần: cuộc hành xác dziệu dzàng.
– cục gạch: trong các trận đợi mua vé tàu xe hay hàng mậu dịch, cục gạch đóng vai trò then chốt quyết định đến sự thành bại.
– xuyên tâm liên: thuốc chữa bách bệnh cho bách tánh.
– giống lúa A3: ông chú tôi nông dân thật thà, cuối đời chỉ bởi mê thứ giống lúa này mà thành biển thủ công quỹ 9 cân tư thóc giống, đành rời ghế thủ kho hợp tác xã, rất thương.
– tám lạng bảy thịt heo hơi: Đối thoại ngắn: – Cô cân cho tôi 8 lạng bảy thịt – Đồng chí muốn 1 cân à – Không, 8 lạng bảy – Tem phiếu ưu tiên của đồng chí là 1 cân đây nè – Tháng trước tôi nói 1 cân nhưng về tôi cân lại thấy có 8 lạng bảy nên hôm nay tôi muốn cô cân đúng 8 lạng bảy…
– cách mạng đào lộn hột: cuộc cách mạng dang dở tại tỉnh Thuận Hải (gồm Ninh Thuận, Bình Thuận và Bình Tuy cũ) được phát động rầm rộ vào đầu thập niên 80 .
– trên nói BBC là bê ba xu: hè 75, anh bạn tôi đi họp trên về học tập bà con tuyên truyền khối việc nên và không nên làm, khi bà con hỏi đài VOA là của đế quốc Mỹ không nên là đúng rồi, thế BBC có được nghe không, đã trả lời nguyên xi thế.
– vài nét về văn hóa Lào: thời xa vắng ấy, các loài sách “vài nét về” là mốt.
– tàn quân Fulro: quần chúng Chăm có lối biến thái chữ nghĩa rất độc đáo; bà con gọi quý bộ đội là Rau muống, Fulro là Ikan krwak (cá Rô) do có âm tiết sau là RÔ, còn con kên kên chuyên rỉa xác trâu chết là Pataw Lauw (vua Tàu). Thời bọn bành trướng bá quyền Bắc Kinh, trên huy động dân làng đóng công xã hội chủ nghĩa thi đua yêu nước bằng cách chặt xương rồng chất lên xe bò lặn lội qua chục cây số đụn cát chở xuống bờ biển rào ngăn giặc Tàu. Giặc Tàu đâu chẳng biết, chỉ thấy năm sau có đội khác đến dẹp mấy nhánh còn sót chưa kịp bị cát vùi.
– những đôi mắt mang hình viên đạn: khiếp!
– cáp duồn & bệnh giang mai: thì ai cũng biết rồi; riêng anh bạn bộ đội lính tình nguyện thực hiện nghĩa vụ quốc tế phục viên túi rủng rỉnh tiền chung phòng cư xá sinh viên với tôi đã không ăn lựu đạn Pôn Pốt nhưng dính đạn mấy em đứng đường Nguyễn Trãi đến phải chịu mất cô người yêu có nốt ruồi ở cằm, là chuyện đáng nhớ nhất.
– phó tiến sĩ hữu nghị: quốc nạn ảnh hưởng đến mấy đời nền giáo dục Việt Nam, từ giữa thế kỉ XX lan sang thế kỉ XXI và nguy cơ còn kéo dài.
– VAC: vườn, ao, chuồng.
– lốp xe đạp Đồng Nai, bia Phú Thọ, xi măng Phương Hải: là vài đặc sản cao cấp; ai sở hữu chúng thì mặc sức mà rung đùi.
– làm theo năng lực hưởng theo nhu cầu, ba dòng thác cách mạng: học sinh cấp II thuộc chắc trên môi vừa để trả bài vừa để chuẩn bị cho công cuộc tiến nhanh tiến mạnh tiến vững chắc…
– bia ôm & cái lồn: vụ này mãi mở cửa mới rộ, nhưng nó manh nha ngay từ thời xa vắng ấy. Anh bạn thơ dân tộc và miền núi đã tâm sự với tôi một câu để đời: Không như mấy ông, may đất nước mở cửa tụi này mới biết được phong phú và đa dạng lồn như thế.